Marije Spek 03 maart 2020

GO | NO GO #238: Slapeloze nachten

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Dat bracht ons deze keer naar Museum de Fundatie in Zwolle, waar nu ‘Annabel Oosteweeghel – Insomnia’ te zien is.

Woelen, draaien, piekeren, niet in slaap kunnen vallen: het overkomt iedereen wel eens. Maar ga je dan uit bed, of blijf je toch liggen? Probeer je ouderwets schaapjes te tellen, of helpt een kopje kamillethee? En wie weet ligt er ondertussen – om je frustratie nog wat te voeden – iemand naast je kostelijk te snurken. Af en toe een slechte nachtrust is geen drama, maar wat als dit weken, maanden of jaren aanhoudt? Schokkend genoeg is dit voor 20 procent van de Nederlanders het geval, zo vertelt kunstenaar Annabel Oosteweeghel ons in haar fototentoonstelling Insomnia in Museum De Fundatie. Haar portretten brengen mensen in beeld die ’s nachts altijd wakker zijn, en door allerlei redenen de slaap niet kunnen vatten. Ze maakt zichtbaar wat zich afspeelt in de nacht, en wat het doet met mensen als slapen een droom blijft.

Verwacht mysterieuze, verstilde portretten en stillevens die ons qua kleurenspel en compositie doen denken aan schilderijen van Edward Hopper. Met twee of drie foto’s per serie wordt het persoonlijke verhaal van de zestien geportretteerden uit heel Nederland – mannen, vrouwen, jong, oud – verbeeld. Telkens spelen de scènes zich op een andere plek af, van de slaapkamer tot in de buitenlucht, maar de foto’s zijn allemaal ‘s nachts geschoten. De mensen, voorwerpen en interieurs lijken met de uiterste nauwkeurigheid te zijn gerangschikt, tot een filmisch geheel ontstaat. Dat het filmachtig aandoet is niet zo gek, want voordat Oosteweeghel ging fotograferen volgde ze een opleiding tot filmmaker. Zelf noemt ze haar werk imaginary documentary, waarmee ze aangeeft dat hoewel ze iets verbeeldt dat zich in de realiteit afspeelt, haar foto’s tot in detail in scène zijn gezet. Op haar website stelt ze dan ook: “Ik maak het niet mooier dan het is, ik maak het zo mooi als het kan zijn.”

Annabel Oosteweeghel, ‘David’, uit de serie ‘Insomnia’.

Iedere fotoserie is voorzien van een persoonlijke quote bij de scène die je ziet voltrekken. Het zijn fragmenten uit gesprekken die journalist Carlijn Vis voerde met de geportretteerden, die je nieuwsgierig maken naar meer. De extra context blijft echter helaas verborgen als je de tentoonstelling zonder rondleider bezoekt, of als je het boek dat bij de tentoonstelling hoort er niet bij pakt. De gekozen zinnen geven je echter wel een eerste indruk bij iedere serie. Aangrijpend, duister en intens: je wordt even onderdeel van de nachtelijke wereld waarin de slapelozen leven, en voelt met ze mee. Deze mensen zijn soms eenzaam in de nacht, en hun lijden en machteloosheid wordt in de tentoonstelling voelbaar. De slapeloosheid kan allerlei verschillende oorzaken hebben, zo blijkt bijvoorbeeld uit de quote bij de foto’s van David Krooshof. Hij herleidt het niet kunnen slapen naar de manier waarop zijn vader is gestorven, een traumatische ervaring voor hem. En er lijkt geen wondermiddel te bestaan dat een structurele oplossing biedt bij slapeloosheid. In de quote bij het portret van Julia Akkerhuis lees je bijvoorbeeld dat een fysiotherapeut haar adviseerde in gedachten op zee te drijven, maar dat bleek helaas niet te helpen. Dit advies roept wel direct een helder beeld op, en het zijn juist die onderdelen van de verhalen waar Oosteweeghel dankbaar gebruik van heeft gemaakt in haar filmische foto’s.

Annabel Oosteweeghel, ‘John’, uit de serie ‘Insomnia’.

De tentoonstelling beslaat één ruimte, de wanden zijn toepasselijk nachtblauw, en er is een soundscape te horen van Stijn Hosman (geluidskunstenaar) en Zeger de Vos (muziekproducer). Zij componeerden bewust ‘s nachts, om zo in de juiste stemming te komen in hun poging om de nachtelijke ervaring van slapeloosheid te vatten in een muziekstuk. Het ongemak, de keuze tussen blijven sluimeren of toch maar iets actief gaan doen, en het verstilde ritme: het komt allemaal terug in de soundscape. Heel knap gedaan, want alles tezamen – fotografie, tekst, geluid en ruimte – maken dat zodra je de museumzaal binnenstapt, het voelt alsof je opgaat in het geheel. De sfeer die de muziek oproept zorgt ervoor dat alles zich net even langzamer aan je lijkt te voltrekken. Terwijl je de foto’s en quotes rustig bekijkt, voel je hoe frustrerend het moet zijn om aan deze aandoening te lijden. Nu maar hopen dat je vanavond lekker kunt slapen.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
30 minuten
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Wil je meer verhalen over wat er gebeurt in de nacht, als de meeste mensen slapen? Kijk dan de afleveringen van Nachtdieren (BNNVara), waarin Ryanne van Dorst op zoek gaat naar mensen die niet kunnen of willen slapen. Bijvoorbeeld deze, waarin bruidsjurken en graphic novels aan bod komen.

De tentoonstelling ‘Annabel Oosteweeghel – Insominia’ is nog t/m 5 mei 2020 te zien in Museum de Fundatie in Zwolle.

Meer informatie