Muziek van Kendrick Lamar en Beyoncé staat al jaren bovenaan de hitlijst, films en series als Black Panther en When They See Us worden graag bekeken, en je hebt vast eens gehoord van auteurs als Maya Angelou en James Baldwin. Maar kun jij zo uit je hoofd tien zwarte kunstenaars opnoemen? Geen zorgen: Kunsthal KAdE heeft nu een tentoonstelling die je helemaal bijspijkert. Het museum heeft 2020 uitgeroepen tot Amerikajaar, en organiseert drie grote tentoonstellingen waarin de Afrikaans-Amerikaanse kunst – zo onbekend in Nederland – in de spotlight wordt gezet. De eerste tentoonstelling, Tell Me Your Story: 100 jaar storytelling in Afrikaans-Amerikaanse kunst presenteert een rijk overzicht aan kunstwerken die symbool staan voor de zwarte cultuur. De tentoonstelling is ingedeeld in vijf tijdsperiodes, van 1920 tot het heden: de Harlem Renaissance, de Post-Harlem Renaissance, Civil Rights, Black Renaissance, en de Bloom Generation. Elke periode heeft zijn eigen zaal, met zijn eigen diverse kunstcollectie: naast kunstwerken kun je luisteren naar hiphop of jazzmuziek, de speech lezen van Malcolm X, of een documentaire bekijken over Black Lives Matter. De kunst van storytelling neemt verschillende gedaantes aan, allemaal indrukwekkend op hun eigen manier.
GO | NO GO #242: Wake up! 100 jaar Afrikaans-Amerikaanse kunst
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onlangs bezochten we Kunsthal KAdE in Amersfoort voor de tentoonstelling ‘Tell Me Your Story: 100 jaar Storytelling in Afrikaans-Amerikaanse kunst.’
Maar of het nu gaat om een foto, speech, of schilderij: elk kunstwerk toont de ontwikkeling van de Afrikaanse-Amerikaanse identiteit gedurende de afgelopen 100 jaar. Sinds slavernij in 1865 in Amerika werd afgeschaft, ging de zwarte bevolking op zoek naar de betekenis van die nieuwe vrijheid. Wat houdt het in om een zwarte Amerikaanse burger te zijn? Deze zoektocht kreeg vorm in de romans van Langston Hughes en Nella Larsen, en in de foto’s van James van der Zee (1886-1983). Deze fotograaf zette vanaf 1916 de zwarte bevolking van de New Yorkse wijk Harlem op de foto. Trots poseren mensen voor hun winkel of in hun mooiste zondagse kleding. Ook de boekomslagen van Aaron Douglas (1899-1979) vinden wij prachtig. Zijn illustraties doen denken aan moderne Egyptische muurschilderingen: zwarte silhouetten dansen door de zaal of blazen op een trompet. Wake up world! Wij komen eraan. Vanaf de Post-Harlem Renaissance zie de kunstwerken steeds groter en kleurrijker worden. Charles White (1918-1979) en Benny Andrews (1930-2006) tonen ons een familie aan het avondmaal, kinderen die buitenspelen, of een roddelend damesclubje. Echter, als je je bedenkt dat de voorouders van deze mensen nauwelijks burgerrechten hadden, worden deze alledaagse voorstellingen indrukwekkend. Een gewone scène wordt groots.
Gedurende de 20e eeuw kregen zwarte kunstenaars langzaam meer waardering vanuit de Amerikaanse kunstwereld, maar dat was geen reflectie van de werkelijkheid. In kunstwerken uit alle tijdsperiodes zie je verwijzingen naar de strijd tegen racisme, onderdrukking, en de pijn van het slavernijverleden. Met name in de jaren zestig vlamde de politieke strijd tegen rassendiscriminatie en segregatie opnieuw op. Waar Martin Luther King en Malcolm X de zwarte gemeenschap probeerden te verenigen met woorden, deden kunstenaars dat met activistische pamfletten en zeefdrukken. De abstracte figuren van Wadson Jarrell en Gerald Williams, beide lid van de AfriCOBRA, zijn net zo fel gekleurd als hun boodschap. ‘I have given my life to this struggle,’ vertelt Angela Davis, ‘If I have to lose my life in the struggle, that is the way it will be.’ Kijkend naar de meest recente kunstwerken (van de afgelopen tien jaar) wordt duidelijk dat die struggle nog steeds niet voorbij is. Het is prachtig dat Kehinde Wiley het presidentiële portret van Barack Obama heeft mogen schilderen, maar de grote houtskooltekeningen van Dáreece Walker tonen de heftige protesten in Ferguson die uitbraken na de dood van Michael Brown door politiegeweld. De strijd voor #BlackLivesMatter is nog steeds niet gewonnen.
Het voelt cliché om deze tentoonstelling een eye-opener te noemen, want sommigen van ons zullen goed bekend zijn met de vele zwarte kunstenaars en hun oeuvre. Toch is niet eerder zo’n grote verzameling kunstwerken – meer dan 140 bruiklenen uit Amerika – van Afrikaans-Amerikaanse kunstenaars hier in Nederland tentoongesteld. Hopelijk komt hier snel verandering in, want veel kunstenaars timmeren hard aan de weg. Zo wijdde Guggenheim New York in 2014 een grote solotentoonstelling aan de foto’s en video’s van Carrie Mae Weems, en werd het schilderij Past Times van Kerry James Marshall in 2018 geveild bij Sotheby’s voor 21,1 miljoen dollar. Nu is Nederland aan de beurt. Tell Me Your Story laat zien dat 100 jaar Afrikaanse-Amerikaanse geschiedenis genoeg inspiratie biedt, maar ook veel motivatie om kunst te blijven maken buiten de ‘oude witte mannen’-bubbel. Kunst over de slavernij, de strijd voor gelijke rechten, en trots voor black culture. Kunst die zulke indrukwekkende verhalen vertelt, daar kijken en luisteren wij graag naar.
Zelf bezoeken?
In de documentaire Alice Walker, Beauty in Truth (2013) volg je de feministische zwarte schrijver en politiek activist Alice Walker (1944) die vooral beroemd is geworden dankzij haar roman The Color Purple. Als eerste zwarte vrouwelijke auteur ontving Walker in 1983 voor dit boek de Pulitzer Prijs, maar ook kreeg ze veel kritiek en racistische reacties te verduren. Een prachtig portret over een badass vrouw, en een eerlijk, bruut beeld van Amerika gedurende de afgelopen 50 jaar.