Het klinkt misschien niet als de meest ontspannende zaterdagmiddagactiviteit ooit: een bezoekje aan een heus Uitvaartmuseum voor een tentoonstelling die draait om thema’s als sterfelijkheid en vergankelijkheid. Memento mori, anyone? Toch kijken we al sinds mensenheugenis met plezier naar kunst over de vergankelijkheid van het leven. Vroeger werd je lekker met je neus op de feiten gedrukt wanneer een kunstenaar een schedel, een gedoofde kaars of een verwelkte bloem in een schilderij verstopte – zoals bijvoorbeeld bij zeventiende-eeuwse vanitasstillevens. In de expositie Eat Love Die in Uitvaartmuseum Tot Zover laat hedendaagse kunstenaar Roos van Geffen zien dat het nog een stuk subtieler en persoonlijker kan. Geen schedels noch doodskisten, maar wel kersen, kussens en eendenkroos.
GO | NO GO #251: Eat, love, die, repeat
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer gingen we naar Uitvaartmuseum Tot Zover in Amsterdam voor de tentoonstelling ‘Eat Love Die’ van Roos van Geffen.
Roos van Geffen houdt zich in haar kunst graag bezig met de filosofische en existentiële kanten van het leven. In Drifting in Time, dat buiten het museum tussen de planten en struiken staat, zien we bijvoorbeeld vijf foto’s van een jong meisje met haar ogen gesloten. Over de afbeeldingen heen kruipt de natuur; de foto’s zijn in verschillende mate aangetast door algen, slib, kroost en waterdieren. Dit is Hamlets Ophelia, Shakespeares tragische personage dat zichzelf uit pure liefdeswanhoop verdrinkt. Dit is een mensenleven zelf, overgenomen door de natuur. Of zijn wij het juist die de natuur overnemen? Het zijn dit soort vragen waarmee Van Geffen ons doet nadenken over niet alleen het leven en de dood, maar alles er tussenin. In de zalen en wandelgangen van het museum worden we via foto’s, video’s en installaties eens flink aan het filosoferen gezet.
Vanaf het moment dat je naar binnen stapt, voelt Eat Love Die als een ontzettend intieme tentoonstelling. In de eerste zaal vinden we Media Vita; een collectie fotoboeken die zowel de geschiedenis van de fotografie zou samenvatten, als een persoonlijk verhaal over vergankelijkheid vertelt. Geen kleine opgave! Dit is één van de werken die Van Geffen maakte naar aanleiding van het overlijden van haar vader. Hij was fervent fotoboekenverzamelaar en na zijn overlijden heeft de kunstenaar haar keuze gemaakt uit zijn collectie van ruim duizend boeken. Het resultaat ligt op lange tafels in het midden van de eerste zaal. Eromheen klinken fluisterstemmen die uit de pagina’s op lijken te stijgen. Erlangs wandelend kom je werk tegen van namen als Cindy Sherman, Johan van der Keuken en Alfred Stieglitz. Maar puur naar de afbeeldingen kijkend zie je ook nog iets anders dan deze opsomming van famous people. Zwangere vrouwen, retro vakantiehuisjes, kabbelend water, fladderende vogels, tafels, stoelen, piemels, borsten, bloemen, zelfportretten, familieportretten, doodsportretten; in Media Vita zijn hele levens samengevat in een paar opengevouwen pagina’s. Als er dan ook één medium is dat kan vechten tegen de vergankelijkheid, dan is het de fotografie wel. In de fotoserie Sporen vraagt Van Geffen zich af: wat blijft er over als iemand verdwijnt? Het antwoord zit hem in de kleine details; foto’s van een beslapen kussen, haren in een kam, een armleuning waar tot voor kort altijd een hand op lag. Het zijn kleine dingen tussen Van Geffen en haar vader die ons als toeschouwer eigenlijk niets zouden moeten zeggen. Maar kijkend naar zo’n verkreukeld, verfrommeld, verlaten kussen kun je het toch niet laten: je wordt erdoor geraakt.
Aan het einde van de tentoonstelling, in een kamer gehuld in schemerduister, ligt een gouden kers op een plankje. Het bordje ernaast leest bijna als een thriller; deze gouden kers zit namelijk vol kersenpitten. Not so fun fact: ingeslikte kersenpitten kunnen in je maag worden omgezet tot de dodelijke stof cyanide. Eén pit kan al te veel zijn, dus acht – de hoeveelheid die Van Geffen hier in A sweet death heeft verstopt – vormen een dodelijke combinatie. All that glitters is not gold, want zelfs het gouden omhulsel is er niet tegen bestand; goud lost op in cyanide. De tegenhanger van dit werk hangt aan een andere muur in het kleine zaaltje: het drieluik Eat Love Die, waaraan de tentoonstelling haar naam dankt. Links zien we een zwart-witfoto van acht kersen; daarnaast, een videoregistratie van een roodgestifte mond die kersen eet en de pitten weer uitspuugt. Rechts zijn alleen nog de stokjes van de kersen over, een voor een geknoopt in de vorm van een infinity-teken en ingelijst. Waar de kers in A sweet death tot een heus moordwapen is verheven, staat ze in dit werk juist symbool voor sensualiteit, voor het leven en voor de oneindigheid. Dit is de tweedeling die door de hele tentoonstelling loopt; aan de ene kant worden we steeds geconfronteerd met de onvermijdelijke, onbehaaglijke dood en aan de andere kant juist met het leven en alle ervaringen en emoties van dien. De kunstenaar is, zo lezen we in de tentoonstelling, op het middenpunt van haar leven aangekomen. De dood is voor haar geen abstract begrip meer. Toch lijkt de conclusie dat we er niet bang voor hoeven te zijn: wat komt dat komt. Nu is het tijd om te leven, eten, lief te hebben.
Zelf bezoeken?
Altijd al een heel museum voor jezelf willen hebben? Nu is je kans! In verband met de coronamaatregelen is het Uitvaartmuseum nu elke donderdag open voor privébezoeken. Dat betekent ongestoord met je neus in de kunstwerken duiken en – bonus! – ook nog eens wat extra steun voor het museum.