‘Good evening everyone, thank you so much for being here.’ Op het podium staat kunstenaar Andrea Fraser (Verenigde Staten, 1965). Het is de openingsavond van een tentoonstelling en Fraser heet de bezoekers welkom. Eerst doet ze dat als dankbare kunstenaar, maar vervolgens transformeert ze haast ongemerkt steeds in een andere rol: die van presentator, kunstkenner, conservator, waarbij ze alle cliché-uitspraken die bij dit soort ceremonies horen uit de kast trekt. ‘Hij is de grootste kunstenaar van zijn generatie.’ ‘Zijn werk is van belang voor ons allemaal.’ Haar uitspraken, maar ook haar lichaamstaal worden steeds grotesker. Dan ineens begint Fraser zich uit te kleden. Woops! Ze staat in haar Gucci-ondergoed en zegt: ‘Ik ben vandaag geen persoon. Ik ben een object in een kunstwerk. Het gaat over leegheid.’ Vervolgens trekt ze alles uit, begint ze in haar blootje te snikken en bedankt ze het publiek. Exit Fraser.
GO | NO GO #258: In je blootje tegen het kunstzootje
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer reserveerden we een kaartje voor de tentoonstelling ‘Beeldmacht: Kunst van Kritiek in tijden van TikTok’ in het Frans Hals Museum (locatie Hal).
De video, genaamd Official Welcome (2003), is geestig, pijnlijk en laat je enigszins beduusd achter. De kunstenaar neemt een wereld op de hak waar ze zelf ook deel van uitmaakt. Is ze daar nou voor of tegen? Frasers werk is een voorbeeld van ‘institutionele kritiek’, een beweging waarin kunstenaars de kunstsector en de rol van kunst in de maatschappij onder de loep nemen. Denk aan Marcel Duchamp die in 1917 onder het motto ‘wat is kunst?’ een wc-pot in het museum zette en zo de kunstwereld totáál ontregelde. In de tentoonstelling Beeldmacht: Kunst in tijden van TikTok in het Frans Hals Museum in Haarlem (locatie Hal) draait het om dit soort kritiek. Het is de eerste tentoonstelling in een reeks van drie, en deze eerste richt zich vooral op de betekenis van beeld in digitale tijden. Hoe ziet institutionele beeldkritiek eruit, iets meer dan honderd jaar na Duchamps pispot?
Beeldmacht toont, verspreid over drie verdiepingen, zo’n dertig recente voorbeelden van beeldkritiek. Daar zitten sterke werken tussen. Neem de speciaal voor deze tentoonstelling gemaakte video met de tamelijk geniale titel It’s good to be critical, but even better to be on point LOL (2020) van Nora Turato (Kroatië, 1991). Daarin loopt de kunstenaar als een soort BBC-presentatrice door het Frans Hals Museum. Terwijl ze in de camera kijkt, steekt ze een monoloog af waarin ze woorden gebruikt als ‘demoralised’, ‘enlightened’ en ‘empowered’. Ze levert kritiek, maar waarop? Als je goed luistert zegt ze eigenlijk helemaal niets. Het zijn louter loze woorden, zoals die vaak worden gebruikt in opruiende Twitter-discussies. Niet te missen is ook het werk Death (2015) van Christine Wang (Verenigde Staten, 1985). Zij schilderde een digitale nieuwsfoto na waarop te zien is hoe een Afrikaans-Amerikaanse, dakloze man wordt doodgeslagen door de politie van Los Angeles. Bovenaan staat in krullerige letters ‘on behalf of the gentrifying artists’. Volgens Wang dragen ook kunstenaars bij aan gentrificatie, waarbij arme bewoners plaats moeten maken voor rijke yuppen, hippe ateliers en koffietentjes (ahum, Amsterdam-Noord). Met de vermoorde dakloze laat ze heel letterlijk zien hoe zo’n buurt wordt gezuiverd van alles wat niet in een ‘goede wijk’ zou thuishoren. In tijden van Black Lives Matter, #metoo en de coronaprotesten, waarin de meningen over elkaar buitelen en iedereen gelijk denkt te hebben, kan dit soort beschouwende kunstwerken een belangrijke functie vervullen. In de podcast bij de tentoonstelling stelt directeur van het museum Ann Demeester het werk ten voorbeeld aan wie zelf kritisch in de wereld wil staan. Hoe zet ik ergens vraagtekens bij, terwijl ik er ook onderdeel van ben? En hoe kan ik een mening vormen, maar daarbij toch respect hebben voor een ander?
De tentoonstelling heeft drie subthema’s. De werken op de begane grond gaan over ‘Kunst in tijden van sociale media’ en die op de eerste en tweede verdieping over ‘Kunst B.V.’ – over kunst als koopwaar. In een afzonderlijke zaal hangen bovendien nog wat werken onder de noemer ‘Institutionele Kritiek Nu’, en daar wordt het een tikje verwarrend. We treffen er namelijk kunstenaars als Sarah Lucas en Tracey Emin, die vooral in de jaren tachtig en negentig actief waren en daarmee toch niet meer zo ‘nu’ zijn. Christine Wangs kunstwerk over de link tussen gentrificatie en kunstenaars – juist wél een goed voorbeeld van hedendaagse institutionele kritiek – hangt dan weer tussen de werken onder het subkopje ‘Kunst B.V.’. Wat doet het daar? Sommige werken bevinden zich ook letterlijk op een onhandige plek. Zo staat een tv waarop een video van Tracey Emin wordt afgespeeld op een soort overloop boven een ruimte. Het geluid davert je tegemoet (vermoedelijk een coronaproof-maatregel), maar omdat dit bij video’s in de ruimte ernaast ook het geval is én de ruimte hartstikke galmt, hoor je alles door elkaar heen. Je concentreren is dus uitgesloten. Dat is jammer, want C.V. Cunt Vernacular (1997) is een hartverscheurende video waarin Emin, terwijl de camera door haar rommelige appartement gaat, haar curriculum vitae voorleest. Tussen de opsomming van door haar behaalde successen door vertelt ze plotseling over een verkrachting en een abortus. Zo’n werk verdient alle aandacht. De keuzes in de opzet van de tentoonstelling zijn dus niet overal duidelijk. Maar er is hoop. Want toeval of niet, de derde tentoonstelling in de reeks over kunstkritiek in De Hal zal precies daarover gaan: hoe komt een tentoonstelling tot stand?
Zelf bezoeken?
Eén van de kunstenaars in de tentoonstelling, de Finse Jaakko Pallasvuo (1987), heeft een Instagramaccount genaamd ‘@avocado_ibuprofen’. Daarop plaatst hij een paar keer per week snel getekende stripjes die gaan over de verleidingen van sociale media en de belofte van een kunstcarrière. Erg geestig!