Aan iedereen die aan het woord Europees nog steeds het synoniem ‘wit’ koppelt: Het is hoog tijd om je woordweb uit te breiden. In de tentoonstelling Afropean in Foam laat de Britse schrijver, rapper en kunstenaar Johny Pitts je door zijn cameralens kijken naar wat hij ‘Unofficial Europe’ noemt, het Europa dat onopgemerkt blijkt door je Lonely Planet-boekje. Hij fotografeert bijvoorbeeld de Romeinse wegwijzers waar geen Pantheon of Via del Corso op staat, maar die je vertellen hoe je richting de Viale Eritrea en de Via Libia wandelt. Op een andere foto schuif je aan bij slaperige Parijzenaren verzonken in hun krantje op een terras, op weer een ander starend naar zichzelf in de reflectie in de ramen van de métropolitain. Klinkt herkenbaar, toch? Alleen zijn dit geen foto’s van de Emily’s in Paris van deze wereld, maar staan de zwarte bewoners van de Europese steden in de schijnwerpers. Zij zijn namelijk nog steeds ondergerepresenteerd in de beelden die Europese steden graag van zichzelf laten zien. Onterecht natuurlijk, wil ook Johny Pitts laten zien in deze tentoonstelling. De zwart-wit foto’s, die als een mozaïek zorgvuldig over de wanden in Foam zijn opgehangen en zich juist focussen op de levens van zwarte Europeanen zijn wonderschoon. Ze richten een spotlight op de vraag: Is er een Europese identiteit? En zo ja, voor wie is die toegankelijk? Johny Pitts maakte voor de tentoonstelling een reis door verschillende bekende Europese bestemmingen. Hij nam zijn pen en lens mee, en ging op zoek naar de verhalen en ervaringen van fellow-Afropeans. Al deze ontmoetingen leidden tot een boek, muziek, een online platform en een tentoonstelling die nu te zien is in Foam.
GO | NO GO #274: Een identiteit zonder streepje.
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten we Foam in Amsterdam, waar de tentoonstelling Afropean te zien is.
Pitts ontdekte de term ‘Afropean’ via David Byrne, frontman van de jaren 80 band Talking Heads. Tourend door Europa viel het Byrne op hoe, in de steden waar zijn band optrad, de cultuur van het Europese land vervlochten is met de cultuur van het land waar zij eerder kolonies stichtten en de bewoners exploiteerden. De mensen, de muziekcultuur, de kleding en de keukens van restaurants: de gedeelde geschiedenis van de verschillende culturen zag hij overal met elkaar versmolten in het straatbeeld. Johny Pitts herkende zijn eigen ervaringen hierin. In een park in Londen waar hij vaak een rondje liep, speelden kinderen uit Iran, Japan en Jamaica met elkaar. Ze zijn verweven met de plek waar ze nu wonen én dragen de plaatsen waar hun voorouders vandaan komen met zich mee. De herontdekte term Afropean doet dit eer aan. Het roept voor Pitts een gevoel van volledigheid, herkenning en identiteit op. Afropean, zonder streepje.
In tijden waarin een tripje door Europa ver weg lijkt en grenzen oversteken lastig is, neemt Johny Pitts je in deze tentoonstelling mee op reis langs een aantal van de meest bruisende steden die dit continent rijk is. Van Londen naar Parijs, langs Brussel, Amsterdam, Moskou, Rome en Marseille. Van elke stad heeft hij een soort collage van foto’s en aantekeningen verzameld die in de tentoonstelling dicht bij elkaar zijn opgehangen. Hierdoor krijg je bij elk van de zorgvuldig samengestelde clusters van werken het gevoel alsof je een flinke stadswandeling hebt gemaakt. Het idee voor de reis zelf ontstond na de economische crisis in 2008, toen Pitts naar aanleiding van oplaaiend racisme en nationalisme in Engeland op zoek ging naar een gevoel van solidariteit en community binnen de zwarte gemeenschap in Europa. In tegenstelling tot Amerika, waar iedereen de Civil Rights-activisten Martin Luther King en Angela Davis kent, heeft Europa geen gezamenlijke geschiedenis in de strijd tegen racisme. Tegelijkertijd is er iets wat nagenoeg alle landen verbindt: hun koloniale verleden. Volgens Pitts moet Europa zich hier niet meer voor verstoppen, maar accepteren dat dit onrechtvaardige verleden onuitwisbaar onderdeel is van wie ze is, en de mix van culturen erkennen en omarmen als onderdeel van hun identiteit. ‘Wij zijn hier, omdat jullie daar waren’, legt Pitts treffend uit in een interview naar aanleiding van zijn boek.
In de tentoonstelling zijn voornamelijk zwart-wit beelden te zien, op een enkele kleurenfoto na. Ertussen vind je aantekeningen uit het dagboek dat Pitts bijhield tijdens zijn reis, vol verhalen van degenen die hij ontmoette. Ze zijn emotioneel, hartverwarmend, of juist heel banaal, maar vanwege Pitts poëtische manier van schrijven absoluut de moeite waard. Interessant is dat veel van zijn vastgelegde beelden heel alledaags voelen. We zien hier geen uitbundig feestende mensen of opgepoetste taferelen. Dit heeft de kunstenaar met opzet vermeden. Hij maakte zijn reis in de wintermaanden, in de tijd van het jaar dat er geen straatfeesten en festivals lonken voor fotografen. Hij wilde zijn hoofdpersonen in al hun gewoonheid laten zien, en dit vastleggen in kunst. Immers, het verbeelden van witte mensen die zich bezighouden met alledaagse dingen of gewoon ‘zijn’ gebeurt al eeuwenlang. Kijk maar naar het melkmeisje van Vermeer, de vrouw van Monet en de boeren van Van Gogh. Tijd voor een inhaalslag dus. Voorafgaand aan zijn reis stelde hij zichzelf de voorwaarde: gebruik je lens om het alledaagse te veranderen in iets wat het opmerken waard is. En dat doet hij. In een foto word je meegezogen in de rush van voetgangers, waarbij je oog valt op een meisje dat op weg is naar school. Op een andere herken je het gevoel van eenzaam thuiskomen, wanneer je meewandelt met een man die is vastgelegd tegen het herkenbare straatlantaarnlicht van een bruisende stad die de avond tegemoet gaat. Oh, en een tip: neem vooral de tijd om even te gaan zitten voor de korte film die bij de tentoonstelling hoort. Hier krijgen zijn bewegende beelden – even kwetsbaar als zijn foto’s – nog meer context door zijn eigen muziek op de achtergrond. Laat je overspoelen door de schoonheid van het alledaagse Europa. Maar dan wel dat van iedereen.
Zelf bezoeken?
Mocht je na het lezen van dit stuk nog twijfelen om te gaan of er juist meer in willen duiken, dan moet je eigenlijk luisteren naar hoe Johny Pitts zelf over zijn foto’s praat. De beste man kan namelijk zó prachtig vertellen. Bij Foam had hij een interview van meer dan (!) een uur, (terug te kijken op Youtube) waarbij hij in alle lagen van de tentoonstelling duikt. Na- of pre-genieten gegarandeerd.