Om maar gelijk met de deur in huis te vallen: ik ben geen dierenmens. Ik vind ze onvoorspelbaar, meestal te harig en eigenlijk gewoon een beetje eng. Dit neemt niet weg dat ik af en toe mijn tijd verdoe met het kijken van YouTube-filmpjes waarin schattige kittens en puppy’s de gekste capriolen uithalen. Bovendien ben ik raadselachtig genoeg geobsedeerd met de esthetiek van vlinders, ook al vind ik ze in het ‘wild’ doodeng. Je zou makkelijk kunnen zeggen dat ik een pussy ben op het gebied van dieren. Hoog tijd om deze angst te overwinnen en uit mijn comfortzone te stappen door de tentoonstelling ‘We Are Animals’ in de Kunsthal te bezoeken. Met het werk van 30 hedendaagse kunstenaars wil het Rotterdamse museum de band tussen mens en dier laten zien.
GO | NO GO #308: Nu komt de aap uit de mouw
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer waren we in Kunsthal Rotterdam voor de tentoonstelling ‘We Are Animals’.
De relatie die de mens met dieren heeft is ontzettend paradoxaal. We vinden ze schattig, aaibaar en beschouwen ze als familie, maar tegelijkertijd vernietigen we ze als ze een bedreiging voor ons vormen en produceren we ze voor massaconsumptie. We houden van ze, ze maken ons aan het lachen en we bewonderen ze, maar we manipuleren en gebruiken ze ook. De steden worden drukker en drukker, en we snakken naar de natuur. Tegelijkertijd zorgen we allesbehalve op de juiste manier voor die natuur ー de leefomgeving van dieren. De tentoonstelling is dan ook een artistieke zoektocht naar hoe mensen van dieren houden en ze tegelijkertijd onderwerp maken van ー en onderwerpen aan ー onze wensen en ideologieën.
Hoewel de mens zelf amper in beeld is, komen we onszelf in deze tentoonstelling meer dan ooit tegen. In World of Butterflies (2002) van de Deense kunstenaar Peter Holst Henckel (1966) word je in eerste instantie aangetrokken door de pracht en praal van deze intrigerende wezens. Alle kleuren en vormen komen voorbij in deze wand vol vlinders, maar heel onverwachts blijkt er in elk dier ook een foto te schuilen. De foto’s lijken aanvankelijk niks op te roepen, maar zodra ik de titels van een van de werken lees, Papilio Blumei, Specimen: Saigon, Vietnam, April 1976, valt het kwartje. Elke vlinder staat voor een treurige gebeurtenis in de geschiedenis van de mensheid. Naast de Val van Saigon, passeren bijvoorbeeld ook 9/11, de begrafenis van Martin Luther King en het Tiananmenprotest van Beijing de revue. Wat leek op een visueel aantrekkelijk en behapbaar kunstwerk, blijkt een confronterende blik op onze “soort” te zijn. De vlinders houden ons een figuurlijke spiegel voor, maar je ziet ook kunstwerken waarin dieren daadwerkelijk de rol van mensen overnemen. Paola Pivi’s (1971) installatie Have You Seen Me Before? (2008) laat een vijftal ijsberen zien die hun grote lichamen in verschillende yogaposes manoeuvreren. Ze zijn echter gehuld in een pak van kleurrijke veren, alsof ze razendsnel zijn geëvolueerd door toedoen van klimaatverandering. De ietwat lompe “ijsveren” maken je aan het lachen en zetten je tegelijkertijd aan het denken: mogen we ons eigenlijk wel amuseren om deze ogenschijnlijk mensachtige dieren, terwijl wij degenen zijn die hun leefomgeving vernielen? Gelukkig wordt met de portretten van William Wegman (1943) duidelijk dat de relatie tussen mens en dier ook wat harmonieuzer en vrolijker kan zijn. In deze werken zien we zijn roedel Weimaraners poseren als mensen, gekleed in mooie outfits, gedrapeerd op designmeubelen en opgedirkt met hoedjes, pruiken en andere attributen. In Looking Right (2015) kijken zijn twee uiterst chique geklede Flo en Topper quasi nonchalant naar rechts, en geloof me: een Calvin Klein-campagne is er niks bij. Het lijkt misschien alsof Wegman de dominante partij in deze relatie tussen fotograaf en model is, maar in de studio volgt hij ook juist de aanwijzingen van zijn eigen honden op. De wil van Flo en Topper heeft evenveel invloed op het eindresultaat als de ideeën van Wegman.
De tentoonstelling is een gezellige en humoristische kakofonie van vele verschillende dieren, maar de werken hebben meestal een donker randje. De kleurrijke werken van David Shrigley (1968) zien eruit alsof ze in menig kinderkamer hangen, totdat je ziet dat een felblauwe haan “go to hell” roept en een paarse cavia ー iets te vrolijk ー verkondigt dat hij je scriptie heeft opgegeten. Shrigley geeft dieren niet alleen een menselijke stem, hij voorziet ze ook van een ironische ondertoon, zoals alleen mensen die kunnen hebben. En neem Blanche LeBlanc (2008) van Silvia B. (1963). Geinig, een aapje dat haar gelakte nageltjes bewondert, hoor ik mezelf denken. Maar het is wel gewoon een opgezet beest (ze is een natuurlijke dood gestorven), dat als een kleine diva schittert in een soort luguber moment van postmortaal geluk. Bovendien is haar vacht geblondeerd met waterstofperoxide, want wij mensen vinden iets enkel schattig als het niet ál te veel op een dier lijkt. Dat brengt me meteen bij het boegbeeld van schattigheid: internetkittens. Het gigantische werk Catastrophe (2018) van Martin Eder is de geschilderde versie van een mierzoete katten-wallpaper. Ondanks de explosie aan fluffiness en felle kleuren, roept het werk ook iets duisters op. Door het duo zo uit hun proporties te trekken, lijkt het bijna alsof katten daadwerkelijk in staat zijn om op een dag de wereld te domineren (we weten allemaal dat dit hun doel is). Desondanks floept er bijna automatisch een ‘aaawh’ uit mijn mond en betrap ik mezelf erop dat ik een canvas van 3 bij 4 meter wil aaien. Een paar dagen na mijn bezoek in de Kunsthal krijg ik een berichtje van mijn vader. Hij heeft na lang wikken en wegen een piepkleine kitten geadopteerd. Wanneer ik het pluizige en hyperactieve ding in mijn armen sluit, denk ik al snel: misschien zijn dieren zo erg nog niet.
Zelf bezoeken?
In het podcast-tijdperk kan de Kunsthal voor deze tentoonstelling natuurlijk niet achterblijven met een heuse Petcast. In drie afleveringen vertellen experts je over de fascinerende relatie die we met dieren hebben. Als kers op de taart eindigt elke aflevering met een spoken word performance van Ivan Words.