Het huis staat vol met planten. Door het raam zie ik een oudere dame met grijs krullend haar. Ze zit rechtop in een leunstoel, één hand ligt in haar schoot. Haar mintgroene jurk met grote pofmouwen past prettig in het kleurenpalet van haar omgeving. Donkerbruine muren, okergele stoelen en een beige vloerkleed met figuren in een versleten rode tint. Op de vloer liggen kussens, het oogt er warm en knus. Een paar stappen verder ziet het interieur er heel anders uit. Aan de muur hangt een groot kunstwerk in grijstinten, in de abstracte vormen herken ik een liggend, vrouwelijk naakt. Een grote zwarte kast vol elpees domineert de ruimte. De muren zijn wit. De man in het midden van de ruimte draagt een geruite badjas tot aan zijn enkels. Hij dept zijn gezicht met een zakdoekje. Weer iets verderop ligt een jonge vrouw op haar gebloemde bank. Ik zie appelgroene muren met roze, fluwelen gordijnen. Noem het onschuldig voyeurisme of gewoon ordinaire nieuwsgierigheid, maar ik doe niets liever dan bij mensen naar binnen gluren. Wandelend of fietsend door de stad verdraai ik mijn nek voor een onopvallende sneak peek in de woning en het leven van een vreemde, en elke winter opnieuw ben ik mild teleurgesteld als de gordijnen later open én eerder dichtgaan. Om ongemakkelijk oogcontact te vermijden beweeg ik me normaal gesproken met een zo-langzaam-mogelijke-maar-toch-gestage tred langs de ramen. In dit geval kan ik echter onbeschaamd zo lang blijven staren als ik wil. Niet op straat maar in Museum Helmond kijk ik via de lens van Magnum-fotograaf Alec Soth (1968) bij de huizen naar binnen. De foto’s maken deel uit van zijn serie I Know How Furiously Your Heart Is Beating (2017-2018). In de overzichtstentoonstelling There Is Always Something To Find is deze serie samen met eerder werk van Soth te zien.
GO | NO GO #327: Gluren bij Amerikaanse buren
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer reisden we af naar Museum Helmond voor ‘There is always something to find’ van Alec Soth.
Voor I Know How Furiously Your Heart Is Beating portretteerde Soth familie, vrienden en kennissen in hun eigen huis. Het project is daarmee anders dan de rest van zijn oeuvre; in voorgaande projecten reisde hij door de VS en fotografeerde hij enkel vreemden. Voor Sleeping By The Mississippi (2004), het project waarmee Soth bekend werd, maakte hij bijvoorbeeld een klassieke roadtrip langs de Mississippi-rivier. Geïnspireerd door grote Amerikaanse fotografen als Stephen Shore en Joel Sternfield fotografeert hij met een analoge camera van het formaat nekhernia de diversiteit aan mensen en plekken die hij onderweg tegenkomt. Een van de beelden toont een moeder en dochter in een bordeel. Allebei dragen ze een korte, blauwe kimono met een diep decolleté. Dochter heeft een sigaret nonchalant in haar rechterhand, moeder leunt wat achterover. Uitdagend kijken ze in de camera. Op een volgende foto staat Joshua. Kort blond haar, dito baardje. Op de boord van zijn frisse witte shirt staat met zwarte markeerstift ‘preacher man’ geschreven. Wanneer ik het onderschrift ‘Angola State Prison, Louisiana, 2002’ gezien heb, valt ook het kleine getatoeëerde traantje op zijn jukbeen op. Wat Joshua gedaan heeft – of Joshua iets gedaan heeft – wordt niet duidelijk. Nog een portret: Kym in Police Palace, Minneapolis. Ze is een Zwarte vrouw, ik schat haar begin 40. Ze draagt haar haar in dreadlocks en staart voor zich uit. Police Palace blijkt een restaurant. Het gehele interieur, van laklederen bank tot luxaflex, is rood. Aan de muren hangen papieren slingers in de vorm van hartjes, maar Kym is alleen. Is het Valentijnsdag? Kijkt ze verdrietig omdat er niemand bij haar is? Bij elk van de foto’s blijft meer informatie uit. Soth geeft ons slechts een glimp, de geportretteerden blijven vreemden. Net zoals de kijkjes in de huizen van mijn buren doet zijn werk mij juist daardoor realiseren: elke voorbijganger heeft een verhaal.
Soth schuwt in zijn werk grote thema’s als hoop, geloof en eenzaamheid niet. Sentimentaliteit ligt op de loer, maar zowel door onderwerpkeuze als door zijn wat grauwe, analoge stijl van fotograferen weet hij met zijn beelden weg te blijven van het cliché. Zo is in Niagara (2006) het overkoepelende thema liefde. De Niagara-watervallen staan in de VS bekend als dé bestemming voor een betaalbare doch romantische huwelijksreis. Het nabijgelegen stadje is dan ook volledig ingericht op deze constante stroom van hartstochtelijke toeristen. Op het eerste oog tonen de beelden van Soth vooral de discrepantie tussen functionaliteit en romantiek die er heerst. De stad is grijs en de verschillende motels zijn niet van elkaar te onderscheiden. Op een van de foto’s zien we Melissa, gekleed in een bruidsjurk met een grote rok. Haar donkere haar is kunstig opgestoken met een kleine sluier. Ze zit op een stoel en steekt schril af tegen haar omgeving die bestaat uit beton en lichtbruine bakstenen. Er tegenover hangt een foto van een familie bestaande uit vader, moeder, vijf dochters en een zoon. Feestelijk gekleed dragen de meisjes lichtroze jurkjes met een tiara en lakschoentjes. Spillebenen in witte maillots. Opnieuw tegels, een grauwe witte muur. Op de afbeelding ernaast zitten Michele en James naakt op de bank in hun hotelkamer. Zijn arm rust om haar schouders, haar hoofd ligt tegen zijn borst. Met elke foto wordt duidelijker dat we niet naar de afbreuk van romantiek kijken, maar juist naar bewijs van hoe liefde alomtegenwoordig is. Door de lens van Soth is liefde niet groots, meeslepend en onbereikbaar, maar klein, heel gewoon en overal te vinden. Zelfs onder grijze luchten, langs muren van beton en tussen smoezelige lakens.
Na het succes van zowel Sleeping by the Mississippi (2004) als Niagara (2006) voelde Soth de behoefte om los te komen van zijn meer conventionele stijl van documentaire fotografie. Dat deed hij met het boekproject Broken Manual (2010). Vanuit een intrinsieke fascinatie naar het verlangen om te verdwijnen – Soth noemt Broken Manual zelf semi-grappend zijn midlifecrisis-project – gaat hij op zoek naar mensen (in dit geval: mannen) die zich zowel letterlijk als figuurlijk distantiëren van de maatschappij. Een aantal van hen legt hij vast in hun eigen omgeving: ver van de bewoonde wereld in de ongerepte bossen en uitgestrekte woestijnen van de VS. Op een van de afbeeldingen staat een man, naakt, mager en gebruind, tot aan zijn knieën in een vijver tussen de rotsen. Hij heeft een baardje, en op zijn rechterarm prijkt een getatoeëerde swastika. De blik die hij de camera toewerpt valt te beschrijven als dreigend. Een andere foto toont slechts een gehavende witte muur met daarop in zwarte, handgeschreven letters: ‘I love my dad Tony I wish he loved me back’. Op een derde foto zien we een man gekleed in een zwart gewaad, klein en nietig in een bos vol hoge, dorre bomen. In de uiteindelijke publicatie combineert Soth de beelden met teksten uit een handleiding (‘How to Disappear in America’) die hij schreef onder pseudoniem Lester B. Morrison. Zijn alter-ego blijkt een kluizenaar met een scherp gevoel voor humor. Over de middelste letter van zijn naam schrijft hij bijvoorbeeld: ‘B stands for Bet you can’t find me you Bastards!’ Hoewel de teksten vermakelijk zijn, hebben ze, in combinatie met de foto’s, een ernstige ondertoon. Ze tonen de diepe angst waarop de keuzes van deze zogenaamde vrijgevochten einzelgängers gebaseerd zijn, de trauma’s waar ze uit voortkomen (‘I wish he loved me back’) en de eenzaamheid van het op jezelf aangewezen zijn. In Broken Manual vervaagt Soth subtiel de grens tussen fictie en werkelijkheid, en tussen introspectie en maatschappijkritiek. Hij gebruikt zijn eigen neiging tot vluchtgedrag om het functioneren van de samenleving te bevragen. Daarnaast onderzoekt hij, duwend tegen de grenzen van zijn eigen makerschap, tegelijkertijd die van documentaire fotografie in het algemeen.
Zelf bezoeken?
De titel van Soths laatste serie ‘I Know How Furiously Your Heart Is Beating’, komt uit een prachtig gedicht, Grey Room, van Wallace Stevens (1879-1955), die in 1975 door criticus Harold Bloom werd beschreven als ‘The best and most representative American poet of our time’. Hoewel soms ongrijpbaar, is het werk van Stevens ontzettend illustratief en muzikaal. Ook schreef hij overtuigend over de kracht van poëzie en kunst, zoals bijvoorbeeld in The Man With the Blue Guitar, en dat is voor ons Kunstmeisjes natuurlijk hoe dan ook een dikke plus!