Als je de woorden ‘bekend kunstenaarskoppel’ leest, kunnen de schilders Frida Kahlo en Diego Rivera, performancekunst-legendes Marina Abramović en Ulay of de surrealistische, genderoverstijgende Claude Cahun en Marcel Moore het eerst bij je opkomen. Het Kunstmuseum Den Haag introduceert dit najaar een nieuw revolutionair liefdespaar in het rijtje: de abstractie-minnende Anni en Josef Albers. Zij was een textielkunstenaar en graficus, hij een glaswerker en abstract schilder. Twee kunstenaars met verschillende oeuvres, innig verstrengeld in dezelfde hartstochtelijke fascinatie voor kleur, innovatie en vakmanschap. Met een tentoonstelling van ruim 200 werken wordt hun werk nu voor het eerst samen in Nederland getoond. Een onderdompeling in een zee van gekleurde vierkanten, lijnen en materialen.
GO | NO GO #337: Anni en Josef Albers: Over de grenzen van kleur
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer was onze redacteur Laura Korvinus in Kunstmuseum Den Haag voor de tentoonstelling ‘Anni en Josef Albers’.
De tentoonstelling neemt je mee naar hun allereerste ontmoeting in het Bauhaus in Weimar, de opleiding waar het idee heerste dat kunst en ambacht van gelijke waarde zijn, omdat handwerk het vertrekpunt is van alle artistieke processen. Kunstenaars als Paul Klee en Wassily Kandinsky doceerden er, in haar witgeverfde wandelgangen vormden zich de modernste ideeën over deze synthese van artistieke en praktische kennis. Toen Anni zich aanmeldde, werd ze enkel toegelaten tot de textielafdeling. Dat leek, ondanks de enorm arbeidsintensieve karakter van het weefgetouw, oprichter Walter Gropius de meest geschikte plaats voor een vrouw. Naar deze afdeling werden nagenoeg alle vrouwen gedirigeerd, die al snel de Bauhausmädels werden genoemd. Ook utopisten hebben blinde vlekken. Maar het Bauhaus was voor zowel Anni als Josef slechts het begin van een grensverleggende carrière in de abstractie kunst.
Anni en Josef Albers’ vroege werken geven de tentoonstelling meteen iets intiems, een inkijkje in hun jonge geest. Josef, een straatarme, maar handige jongen wiens vader timmerman was, ging op de vuilnisbelten van Weimar op zoek naar oude stukken gekleurd glas, die hij in abstracte ramen aan elkaar soldeerde. Robuuste mozaïeken van verschillende kleuren, waarbij je je over herkomst van elk individueel stukje kan verwonderen. Deze werken maakten zoveel indruk op de Bauhaus-directie dat ze hem vroegen om de glaswerkplaats te leiden. Anni raakte op haar beurt gefascineerd door de restricties van het weefgetouw ー je kon alleen met horizontale en verticale lijnen werken ー en experimenteerde er op los met onconventionele materialen zoals ijzerdraad en nylon. ‘Grote vrijheid kan een belemmering vormen, vanwege de verbijsterende keuzemogelijkheden die ze ons biedt, terwijl beperkingen, wanneer onbevangen benaderd, de verbeelding kunnen aansporen er gebruik van te maken en mogelijk zelfs te overwinnen,’ stelde ze. De tentoonstelling ademt Anni en Josef Albers’ waardering van het experiment en het proces, en elke keer vraag je je als toeschouwer af welke nieuwe vorm zich om de hoek aan je zal presenteren.
Abstractie is de rode draad die door hun beider oeuvres loopt. Maar geen enkele beeldtaal in de kunsten ontwikkelt zich in een vacuüm. Tussen de duizelingwekkende kleurvlakken en lijnencomposities in de tentoonstelling bevinden zich enkele kleine zwart-wit foto’s, die je een voorzichtig inkijkje geven in het leven van dit bijzondere koppel. Het zijn beelden van hun tijd in Californië, waar ze een docentschap aangeboden kregen toen het Bauhaus moest sluiten door de Nazi-bezetting. Ook zijn er foto’s van hun eerste reis met een oude Ford Mini naar Zuid-Amerika. Hun ontmoeting met de precolumbiaanse culturen aldaar was de kiem voor een jarenlange liefdesverhouding, en vele reizen naar Peru, Chili en Mexico volgden. In de bouwtechnieken van de tempelcomplexen zag Josef hoe ideeën over vorm en functionaliteit al duizenden jaren hand in hand gingen. Anni leerde eeuwenoude weeftechnieken in Peruaanse ateliers, die haar inspireerden om weefsels te maken die puur bedoeld waren om naar te kijken, zoals naar een schilderij. Ze noemde ze pictorial weavings. Ze vernieuwde de textielkunst van de hedendaagse kunstwereld, waar het materiaal lang niet werd gezien als serieuze kunstvorm. Josefs obsessieve zoektocht naar abstractie en het gedrag van kleuren mondde uiteindelijk uit in wat hij zelf ‘my madness, my insanity’ noemde. Hij onderzocht het gedrag van kleuren door ze in duizelingwekkend veel verschillende combinaties en verhoudingen te combineren. Uiteindelijk leidde dit tot zijn bekendste serie: Hommage to the square (1950-1976), een serie van vierkanten in steeds dezelfde verhoudingen, met kleurencombinaties die te lijken vibreren in hun kaders.
Zelf bezoeken?
Nog op zoek naar het perfecte kerstcadeau? Het prachtige kunstboek Anni en Josef Albers: Equal and Unequal, geschreven door Nicholas Fox Weber is zowel een feestje voor het oog als een uitgebreid naslagwerk voor iedereen die zich nog meer wil verliezen in de kleurenwereld van de Albers’.