Wie kent niet dat beroemde – en wel zeer realistische – schilderij van een naakte vrouw die wijdbeens op bed ligt? Een wild begroeide venusheuvel pal in het gezichtsveld van de kijker. Gustave Courbet (1819 – 1877) maakte het werk in 1866. Hij schilderde enkel de torso van de vrouw; tot voor kort wisten we niet wie ze was. Een wit laken (of is het haar opgestroopte nachtjapon?) bedekt nét niet de welving van haar borsten, haar hoofd ligt nét wel buiten beeld. L’origine du monde, luidt de titel van het werk. De oorsprong van de wereld, de oorsprong van de mensen. Een ode aan de schepping, maar dan door de vrouw. Best veel eer voor een expliciet schilderij van een anonieme vagina. De Belgische kunstenaar Joëlle Dubois (1990) maakte met Shower me with lilies (2022) een hedendaagse versie van L’origine du monde. Dit keer is de vrouw niet anoniem: niemand minder dan Dubois zelf ligt op een rozig zetelbed in een al even roze kamer. Net als bij de vrouw die model stond voor Courbet, is haar kledij opgestroopt waardoor je haar geslachtsdeel ziet. Het zwarte, ongetemde driehoekje in de schaamstreek is subliem vrouwelijk en contrasteert machtig met het overvloedige roze. Knalroze lelies met paarse stengels liggen op het bed en op de vloer. Ze houdt er ook één in haar hand. Laat de lelie in het christendom nu toevallig het symbool van kuisheid en zuiverheid zijn. Shower me with lilies is schitterend in haar eenvoud en toch o zo mysterieus. Probeer maar eens Joëlles blik te vangen. Dat lukt je niet. Je ziet haar in vol ornaat, toch is ze er niet echt.
GO | NO GO #359: Joëlle Dubois geeft zich bloot
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer was onze redacteur Sofie Huvaere in Kunstencentrum Ten Bogaerde, Koksijde voor de tentoonstelling ‘Joëlle Dubois – PRIVATE PARTS’.
Private parts, onze geslachtsorganen en meest intieme delen. We snoeren ze in onze onderbroek en laten ze alleen zien wanneer we dat willen. Hoop ik toch. Joëlle Dubois gaat met de billen bloot voor haar nieuwste tentoonstelling PRIVATE PARTS in Kunstencentrum Ten Bogaerde in Koksijde. Maar wie dacht in deze expo expliciete, vulgaire of pornografische kunst te zien, wordt zelf in z’n hemd gezet. Bij de opening van de expositie grapte de burgemeester dat verschillende politici schrokken van de pikante schilderijen van Dubois. De toon van het preutse West-Vlaanderen – waar ik zelf ook vandaan kom – was meteen gezet. Curator en directeur van het S.M.A.K. Philippe Van Cauteren to the rescue: “Joëlle Dubois schildert juist zeer intiem”. Ik kan hem alleen maar gelijk geven. Laat je ook niet misleiden door de vrolijke snoepkleuren die Dubois’ figuren omgeven. Onder die bonte verflagen schuilt eenzaamheid en twijfel. Een vrouw die twijfelt of ze vrouw genoeg is (Am I woman enough for you? uit 2021), een sexy cowboy in roze spandex die nadenkt over gendernormen (Wild at Heart uit 2022). Naast zichzelf voert Dubois deze en andere figuren in de expo PRIVATE PARTS op als lijdend voorwerp.
Voor de tentoonstelling in Koksijde maakte Dubois een levensgrote installatie van haar studio (What would I do in orbit?). Daar moet ik even aan wennen – ik ken de kunstenaar vooral van haar miniaturen (8 op 6 cm) en schilderijen niet groter dan een iPad. Verschillende vensters laten je toe om naar binnen te gluren, alsof je zo een schilderij van Dubois kan binnenstappen, dezelfde tegeltjes die vaak de achtergrond op haar schilderijen vormen, sieren hier de muren van de kamer. Dubois is zelf ook aanwezig: een levensechte Joëlle-pop zit op bed. Ze is gehuld in een kamerjas en scrollt op haar telefoon. Even een pauze tussen het schilderen door? Een onafgewerkt zelfportret rust namelijk op de schildersezel. Een gipsen masker van haar gezicht hangt er net naast. Opvallend: het gezicht is vertrokken in een gepijnigde grimas. Een afgietsel van haar hand grijpt naar de potten met gebruikte penselen. Misschien toont niet de pop op het bed, maar het masker aan de wand Joëlle Dubois’ ware gelaat en drukt het kunstenaarschap genadeloos op haar. Binnenskamers klinkt een audio-opname: een binnenkomende sms, een gedempt telefoongesprek, een lekkende kraan, gehuil. De enige connectie met de buitenwereld lijkt de smartphone te zijn. En die snijdende eenzaamheid in de kamer overmeestert dan ook de bezoeker. Wie zich nog meer in de rol van voyeur wil nestelen, gaat op zoek naar het kleine kijkgaatje in de houten constructie. Het biedt je een geniepig zicht op de nietsvermoedende, scrollende kunstenaar. Word er gerust een beetje ongemakkelijk van.
Netflix & chill? Niets zo gezellig als samen met je lief onder een dekentje series kijken. Dat daar niet altijd vunzigheden bij te pas hoeven te komen, bewijst Joëlle Dubois met Liminal Space (2023). We kijken mee in de slaapkamer van een jong koppel. Hun gezichten lichten op door het scherm van de laptop op bed. De man is nog wakker, zij slaapt, haar mond lichtjes open. Het tafereel ziet er vredig uit, maar toch niet helemaal. Alles lijkt in transitie. Het beddengoed is een blauwige, kolkende massa van golven en spoken. Twee tipjes van de bedsprei staan recht, klaar om het koppel volledig te verzwelgen. Ook het hondje aan het voeteneinde lijkt te zweven tussen waken en slapen – het huisdier is bijna doorzichtig geschilderd. Zijn lijfje drukt niet eens op het dons. Er zijn slechts twee zekerheden: het is 3 uur 27 ‘s nachts zoals de digitale klok aangeeft en buiten is het winter, want door het venster doemen twee kale bomen op in een heldere sterrenhemel. Wat zich voor deze scene afspeelde, hebben we het raden naar. Waren ze zo invested in de serie of film dat ze bleven kijken tot in de late uren? Of kan zij enkel de slaap vatten met lawaai op de achtergrond en met de troostende armen van haar vriend om zich heen? Ik denk het laatste en dat raakt me. Liminal Space is een ontroerend en intiem werk over de nachtroutine van gewone mensen. Wat doen ze als je niet kijkt of kan kijken? Intimiteit is ook: jezelf blootgeven, als kunstenaar, als vrouw, als mens worstelend met de tijdgeest. Ook dat zijn private parts.
Zelf bezoeken?
Wie een werk van Dubois wil kopen, is eraan voor de moeite. Er is ondertussen al een ellenlange wachtlijst. Elk nieuw kunstwerk is meteen verkocht, nog voor het te zien is. Gelukkig is er sinds dit jaar (2023) een monografie. Knalroze én glossy. Wat had je gedacht? Je vindt er een overzicht van haar werk van de beginjaren tot nu, geïllustreerd met persoonlijke brieven van haar vrienden. Extra mooi: de tekeningen van een vrouw met smartphone op prachtig, roze papier. Een must-have voor de fans.