Geisha’s, samoerais en de berg Fuji: we gaan naar het Japan van de negentiende eeuw! Japan was eeuwenlang een afgesloten vesting – alleen China en Nederland mochten bij hoge uitzondering handel drijven met het land. Maar na militaire dreiging vanuit de VS werd Japan in 1853 opengesteld voor het westen. Er vond een wisselwerking van producten plaats, waarbij Japan onder andere kennis nam van de fotografie. Westerlingen en Japanners begonnen het dagelijks leven in de stad en op het platteland vast te leggen op de gevoelige plaat. Die foto’s werden vervolgens met de hand ingekleurd, wat ze een enorm levendig effect geeft. Al gauw waren dit soort foto’s bijna net zo populair in Japan als de traditionele houtsnedes.
Hanna
de Vos
24 oktober 2023
GO | NO GO #361: Bunmei kaika – Japan gaat op de foto
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Hanna de Vos bezocht het Japanmuseum Sieboldhuis voor de tentoonstelling ‘Japan op de gevoelige plaat’.
Kusakabe Kinbei, 'Zicht op de Fuji', ca.1885–'90, © Kurokawa Collectie
In Japanmuseum Sieboldhuis valt nu de Kurokawa-collectie te bewonderen. Dat zijn 155 foto’s van bijna elke fotostudio die eind negentiende en begin twintigste eeuw actief was in Japan. Dit is de allereerste keer dat de collectie aan het publiek wordt getoond. In de tentoonstelling Japan op de gevoelige plaat zijn onder andere ‘gezichten op beroemde plaatsen’, ‘beroepen en gebruiken’ en ‘vrouwelijk schoon’ te zien – categorieën die fotografen zelf aan hun portfolio’s gaven.
Toegeschreven aan Tamamura Kōzaburō, 'Drie maiko (geisha in opleiding)', ca. 1900. © Kurokawa Collectie
Japan op de gevoelige plaat is een parade van de prachtige landschappen. Een van de mooiste werken uit de tentoonstelling is Torii-poort en trappen van de Nakanotake Schrijn, Myōgi-berg (ca. 1886) van Adolfo Farsari. Een bijna onmogelijk steile trap leidt langs hoge, wildbegroeide rotspartijen naar een schrijn hoog in de bergen. De kleuren, die dus later met de hand zijn aangebracht, dansen op de plaat. Japanse fotografen breidden hun repertoire al gauw uit: naast foto’s van hun omgeving, gingen ze hun beelden ook in scène zetten. In hun studio’s fotografeerden ze modellen in traditionele kostuums als krijgers, boeren, bedelaars en koopmannen. Kajima Seibei maakte bijvoorbeeld een Portret van de geisha Ponta, O-en en Suzume (1895), waarop drie vrouwen in traditionele gewaden waarschijnlijk het osoji-reinigingsritueel uitvoeren: een soort grote schoonmaak die elk jaar in december plaatsvindt ter voorbereiding op het nieuwe jaar. Op sommige studiofoto’s van Adolfo Farsari is het wat minder schoon: hij liet zijn modellen namelijk het eeuwenoude ritueel seppuku uitbeelden. Dit was een vorm van doodstraf uit het Edo-tijdperk, waarbij een van misdaden beschuldigde samoerai zijn eer kon redden door zelf het zwaard ter hand te nemen en in zijn buik te steken.
© Kurokawa Collectie
Kusakabe Kinbei, 'Vrouw en kago-dragers', ca. 1890© Kurokawa Collectie
Het is goed om in je achterhoofd te houden dat een deel van de fotografen in deze tentoonstelling westers was, óf veelal foto’s maakte voor een westers publiek. Een deel van de Kurokawa-collectie geeft dus een enigszins geromantiseerd beeld van Japan weer, om in te spelen op het beeld dat het westen van het land had in de negentiende eeuw. Foto’s werden veelal ingezet als reisgidsen of souvenirs. Zo werd een riksja bijvoorbeeld gezien als typisch Japans en gretig op de foto gezet – terwijl dat vervoermiddel eigenlijk pas uitgevonden en geïntroduceerd werd nadat de fotografie al lang in Japan was. Betekent dit dat we heel kritisch naar de werken in deze tentoonstelling moeten kijken en alles met een korrel zout moeten nemen? Zeker niet. Dat de foto’s soms wat geromantiseerd zijn, betekent niet dat ze niets laten zien van het Japan in de negentiende eeuw. Onder het motto ‘Bunmei kaika’ (beschaving en verlichting) wilde keizer Meiji het land namelijk razendsnel moderniseren. ‘Japan op de gevoelige plaat’ laat daardoor vooral een land in transitie zien, dat langzaamaan kennismaakt met de rest van de wereld.
Zelf bezoeken?
Hoe lang doe je er over?
60 minuten
Expert level
Beginners |
Gevorderden |
Crazy pro
Meer weten
Wil je nog even in de Japanse sferen blijven, maar zit een vliegticket naar Tokyo er op dit moment niet in? Het Sieboldhuis organiseert verschillende workshops, zoals Japans inpakken, ikebana (bloemschikken) en suminagashi (gemarmerd papier) maken.