GO | NO GO #362: Hilma’s hedendaagse hemelruim

Aan de hand van drie onderwerpen laat de tentoonstelling Cycle, Portal, Path zien hoe de filosofische, sociale en ecologische ideeën van Hilma Af Klint bewust of onbewust terugkomen in het werk van hedendaagse kunstenaars. Cycle verbeeldt de vervlechting van de mens met de natuur, Portal onderzoekt hoe spirituele ideeën en kunst met elkaar samenhangen en Path blikt vooruit naar de ontwikkelingen van technologie. In sommige werken herken je direct de beeldtaal van Af Klint. De gedetailleerde lijntekeningen van Johanna Unzueta (1974), bijvoorbeeld, bestaan uit platte eclipsen en geometrische vormen, die een bijna hypnotiserende werking hebben als je er voor staat. Wanneer je het werk van dichterbij bekijkt, zie je dat de kosmische vormen zijn opgebouwd uit duizenden lijnen, als dunne weefsels in een tapijt. De kunstenaar was net als Af Klint gefascineerd door de fysieke aspecten van het schilderen, en hoe de cirkelende bewegingen die ze met haar hand over de doeken maakt overal in de natuur terugkomen, zoals in de vleugels van een motvlinder of in de banen van Jupiter. In het werk AmaHubo (2018) van Buhlebezwe Siwani (1987) vormt juist het onzichtbare de sterke connectie met Af Klint. Dit videowerk volgt vijf Zwarte vrouwen in witte gewaden die lijken op de kleding van Zuid-Afrikaanse helers, maar ook op de religieuze dracht van een vorm van het christendom dat populair werd in de koloniale tijd. Op de langzaam voortschrijdende videobeelden bewegen de vrouwen in ritmische cirkels. Soms over een braakliggend terrein van rode omgewoelde aarde, en op andere beelden verschijnen ze naast een kerk. Ze kijken met zulke gefocuste gezichten voor zich uit, dat ze me meenemen in hun trance. De film viert Zuid-Afrikaanse spirituele kennis, en benadrukt tegelijk dat veel oplevingen van spiritualiteit, zoals in de tijd van Hilma Af Klint, schatplichtig zijn aan niet-westerse tradities.

De tentoonstelling laat zien dat de scheidslijnen tussen mens, natuur en technologie veel diffuser zijn dan we vaak denken. In de video van Siwani zijn een aantal beelden met drones gefilmd, waardoor je als kijker boven de vrouwen lijkt te zweven. Zijn wij als kijkers de spirituele kracht die hen omringd? In de gedetailleerde schilderijen van Ulla Wiggen (1942) hebben de wetenschappelijke en technologische vormen een bijna emotionele zeggingskracht. Ze zijn niet kil en afstandelijk, maar juist rommelig en aards. Een van haar schilderijen doet denken aan een ingezoomd deeltje onder een microscoop, met honderden kleine organismen die erin lijken rond te zwemmen. Een geweldig werk om de tentoonstelling mee te beginnen en eindigen is het metersbrede Datura (from 21st Century Herbal) van Emma Talbot (1969). Hierin liggen mensfiguren innig verstrengeld met groene plantenstelen tegen een moeraskleurige achtergrond. In haar schilderijen, tekeningen, poëzie en installaties probeert de kunstenaar het landschap van haar eigen emoties en herinneringen te verbeelden. Datura is geschilderd op een licht doorzichtige zijden ondergrond die vrij in de ruimte hangt, waardoor de figuren soms, door een kleine luchtverplaatsing van een voorbijlopende bezoeker, lijken te bewegen. Zo verschijnen en verdwijnen ze, precies zoals droombeelden dat kunnen doen wanneer we onze ogen sluiten.