Tegenwoordig lijken kunst en activisme een match made in heaven, maar die haast vanzelfsprekende connectie is er lang niet altijd geweest. Een pionier van maatschappelijk geëngageerde kunst is de Chinese Ai Weiwei (1957). Ai is dan ook niet zomaar een kunstenaar, maar een echte rockster in de kunstwereld. In de Rotterdamse Kunsthal is nu bijna ál zijn werk te zien in de tentoonstelling In Search of Humanity. Een echte deep dive in meer dan vier decennia rebelse, controversiële en gelaagde kunst. Ai gooit traditionele Chinese ambachten in de ring met moderne kunst en werpt er dan ook een politiek statement tussen. Dit heeft hem meer dan eens in de problemen gebracht met de Chinese overheid: zijn atelier is gesloopt, hij is in 2011 gearresteerd, zijn paspoort is ingenomen en zijn kunst mocht lange tijd niet getoond worden in China, om maar enkele episodes te noemen. Niet dat dat hem ooit heeft tegengehouden. Hij bleef kunst maken, heel veel kunst.
GO | NO GO #367: Alles van Ai Weiwei
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Ānanda bezocht de tentoonstelling ‘Ai Weiwei: In search of humanity’ in de Kunsthal Rotterdam.
In Search of Humanity toont maar liefst 120 kunstwerken: schilderijen, ready-mades, LEGO-kunstwerken, sculpturen, installaties, fotografie en videokunst. Het is een – ietwat overweldigende – rollercoaster langs zijn oeuvre. De werken weerspiegelen zijn zoektocht naar menselijkheid en een betere wereld. Ze belichten de uitdagingen waarmee hij wordt geconfronteerd, zoals de intimidatie van de Chinese regering, zijn strijd voor vrijheid, de schaduw van oorlogen en de wereldwijde vluchtelingencrisis. In een wereld waarin kunst vaak als licht vertier wordt gezien, is Ai Weiwei die ene gast die aan het eind van de avond nog een fles whisky pakt en zegt: ‘Laten we wat echte shit bespreken.’ En na het zien van deze tentoonstelling kun je zelf ook niet anders.
Ai Weiwei is een kunstenaar met een missie. Zijn kunst is doordrenkt met geschiedenis en gemaakt met een duidelijke ‘ik doe wat ik wil’-attitude. Zo geeft hij alledaagse vondsten een tweede leven door ze een beetje te bewerken en om te dopen tot ‘culturele readymades’, een speelse knipoog naar Marcel Duchamp. In de tentoonstelling zie je bijvoorbeeld enkele antieke Chinese vazen waar hij het Coca Cola-logo op heeft geschilderd. Deze eeuwenoude objecten veranderen hierdoor opeens in hedendaagse kunstwerken en hun oorspronkelijke functie en associaties zijn vertroebeld geraakt. Het iconische Coca Cola-logo staat voor Ai symbool voor de American Dream: het concept van vrijheid en de overtuiging dat alles, in tegenstelling tot het restrictieve kader van China, haalbaar is als je maar hard genoeg werkt. Met deze vazen laat Ai ons nadenken over de manier waarop we betekenis toekennen aan voorwerpen en hoe deze betekenis kan veranderen door kunstzinnige interventies. Ook herinnert hij ons eraan dat nieuwe heersende machten vaak de geschiedenis proberen uit te wissen door culturele objecten te verwijderen of te vernietigen.
Na een onstuimige periode van arrestatie, gevangenschap en de inname van zijn paspoort door de Chinese regering, kon Ai Weiwei in 2015 weer de wereld verkennen. Hij belandde in Berlijn, waar hij oog in oog kwam te staan met de gevolgen van de vluchtelingencrisis. Hetzelfde overkwam hem tijdens zijn bezoek aan het Griekse eiland Lesbos. Daar zag hij ouderen en zieken aankomen op overvolle boten, getekend door de ontberingen van hun reis. Ai besloot niet alleen te kijken maar ook te handelen: hij zette een atelier op in vluchtelingenkamp Moria. De indrukwekkende serie kunstwerken die hij daar maakte over vluchtelingen leest als een moderne odyssee. Een van deze meesterwerken is nu te zien in de Kunsthal: een zuil van porselein, met daarop het verhaal van vluchtelingen in zes scènes – oorlog, verwoesting, de vlucht, het oversteken van de zee, het leven in de kampen en de moedige demonstraties en protesten binnen deze kampen. Visueel gezien roept dit werk associaties op met Egyptisch en Grieks aardewerk, terwijl de blauw-witte decoratie een verwijzing is naar traditioneel Chinees porselein. De hedendaagse tragedie wordt in een historische context geplaatst – een uitnodiging aan ons om de eeuwenoude patronen van menselijk lijden en veerkracht te herkennen, terwijl we geconfronteerd worden met de schrijnende realiteit dat dit allemaal vandaag gebeurt, recht voor onze ogen.
Zelf bezoeken?
Voor wie geen genoeg kan krijgen van Ai Weiwei, hebben we een leestip. In het meeslepende boek ‘1000 jaar vreugde en verdriet’ schetst Ai Weiwei, net zoals in zijn kunstwerken, een kritisch portret van China. Ook werpt hij een intense blik op het leven van zijn vader, Ai Qing, een van China’s invloedrijkste dichters.
coverbeeld: Ai Weiwei, ‘Dropping a Han Dynasty Urn’, 1995, © Ai Weiwei