GO | NO GO #374: My Oma

Als iets sterke herinneringen oproept, zijn het wel materialen. Het zijn altijd dragers van betekenissen. Textiel dragen we allemaal, van onze geboorte tot onze dood, wellicht dat het materiaal zich daarom goed leent voor het aanwakkeren van herinneringen. Binnen het thema ‘Idealisering’ – van én door de grootmoederfiguur – hangt een zijdezachte, maar bitterzoete installatie van Marcos Kueh (1995), EXPECTING, bestaande uit vier geweven afbeeldingen van een urn, die samen een intieme kamer vormen waar je als bezoeker in kan gaan staan. Rondom een van de urnen staan de woorden: ‘In loving memory of her expectations.’ Het maakt de soms moeilijk te overbruggen wereldbeelden tussen verschillende generaties voelbaar. Waarin hebben we hen teleurgesteld, maar onszelf gelukkiger gemaakt? In een van de ruimtes die over verbintenissen gaat, staat de sculptuur Isizaso 1996 van Buhlebezwe Siwani (1987). Ook deze sculptuur laat de kracht van materiaal als vehikel van betekenissen zien. In Isizaso 1996 zijn vier generaties vrouwen uit Siwani’s familie, inclusief zijzelf, te zien in een harmonieus geheel, geboetseerd in groene zeep. Dit materiaal wordt vaker gebruikt door de kunstenaar, en roept herinneringen op aan haar eigen opvoeding in Zuid-Afrika, aan hoe haar grootmoeder als klein meisje waste in een tobbe. Samen met de kleine perzikboom – haar oma had er ook een – ademt het sculpturale portret zorg en groei door en van vrouwen.

De gevolgen die politieke veranderingen hebben op oma’s wordt prachtig en indringend verbeeld door kunstenaars op de tweede verdieping. In het hartbrekende videowerk grace van kunstenaar Julie Watson (1959) vertelt haar grootmoeder hoe ze haar moeder en broertje kwijtraakte door de scheiding van Aboriginal-kinderen van hun families. Dit was onderdeel van de Australische assimilatiewetten, waarbij de autoriteiten tussen 1910 en 1970 gezinnen opbraken om zo de banden met de inheemse gebruiken verbreken. Het werk van Watson richt zich op het idee van ‘rematriëring’: het weer contact leggen van vrouwen met de grond waar ze vandaan komen. De prints van Watson in de tentoonstelling zijn een soort landkaarten waaroverheen een silhouet van haar grootmoeder is geschilderd, alsof haar geest door het werk weer wordt verenigd met de grond die ze verloor. Maar naast het blootleggen van pijnlijke persoonlijke geschiedenissen, worden in My Oma ook het erfgoed, de gebruiken en de kennis van diasporische gemeenschappen gevierd. Zo maakte Funda Baysal (1990) een sculptuur van een uitdijend landschap in zachte zandkleuren, omringd door kiezels en een armvol keramieken theeboomblaadjes die ze vroeger met haar oma plukte in Turkije. De titel Timely, on time, verwijst naar hoe haar oma haar herinnerde ‘tijdig’ in plaats van ‘op tijd’ terug te komen, op een manier die meer gaat over ethiek dan over regels. Kijkend naar de keramieken blaadjes kan ik de associaties met mijn eigen oma, en haar metalen blik waar zij knopen in verzamelde niet onderdrukken. Net als vele andere werken uit de tentoonstelling, voeren ze me terug naar mijn eigen herinneringen. Naar haar soep, haar naaimachine en haar breinaalden, en naar hoe ze me geduldig leerde hoe ik zelf een kapot knoopje opnieuw aan kon zetten.