De populaire Amerikaanse serie RuPaul’s Drag Race, het iconische optreden van Conchita Wurst tijdens het Eurovisie Songfestival, het Nederlandse programma Make up your mind: het zijn maar een paar voorbeelden van de invloed van drag queens op onze popcultuur. Drag is een kunstvorm waarbij (vooral) mannen en non-binaire mensen gendernormen uitdagen door zich te verkleden als vrouw. Denk veel glamour, over the top make-up, enorme pruiken en sparkly jurken. En dan natuurlijk de optredens, waarbij muziek, dans en comedy samensmelten. In het Frans Hals Museum wordt met de tentoonstelling The Art of Drag voor het eerst in Nederland gekeken naar drag vanuit een kunsthistorisch perspectief.
Hanna
de Vos
30 april 2024
GO | NO GO #378: The art of drag
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Hanna de Vos bezocht het Frans Hals Museum in Haarlem voor de tentoonstelling ‘The Art of Drag’.
Sin Wai Kin, 'Tell me everything you saw and what you think it means', 2018, Frans Hals Museum, Haarlem
De tentoonstelling laat zien dat dat geenszins alleen een trend van onze tijd is. Drag is eeuwenoud: al in de Griekse oudheid verkleedden mannelijke acteurs zich regelmatig als vrouwen. En drag zat blijkbaar ook al jarenlang ‘verstopt’ in de collectie van het Frans Hals Museum. Het leidde tot een verzameling van werken van moderne en hedendaagse kunstenaars als Ferdinand Erfmann (1901-1961) en Sarah Lucas (1962) die allemaal spelen met gender en identiteit. The Art of Drag bevraagt de eisen die we als maatschappij stellen aan bepaalde genders. Bovenal viert de tentoonstelling de vele verschillende manieren waarop we onze eigen genderidentiteit kunnen uiten.
Johan Coenraad Braakensiek, 'Hartjesdag', 1926, Amsterdam Museum
Dat deze tentoonstelling in Haarlem plaatsvindt, is niet geheel toevallig. De stad heeft namelijk een eeuwenoude traditie die nauw verbonden is met de drag community: Hartjesdag. Dat werd rond 1850 elke derde maandag van augustus gevierd in Haarlem en Amsterdam. Het ging erom het ‘normale’ om te draaien. Dat betekende dat mannen op deze dag gekleed gingen als vrouwen en andersom. Onder anderen Johan Coenraad Braakensiek (1858-1940) en George Hendrik Breitner (1857-1923) legden de Hartjesdag-traditie vast op het schildersdoek. Breitners Hartjesdag (ca. 1890-1895) is een wervelwind van feestende mensen in lange jurken met vrolijk gekleurde hoedjes op. Zijn het vrouwen of mannen? De details van hun gezichten zijn (misschien expres) vaag gelaten, maar wie goed kijkt kan wel een snor ontdekken op het gezicht van de persoon die helemaal rechts op het schilderij staat. Braakensieks Hartjesdag (1929) speelt zich af op de Amsterdamse Zeedijk. Pal in het midden van het werk, op de voorgrond van een uitbundig feestende menigte, danst een vrouw in een pantalon – een kledingstuk dat destijds alleen voor mannen weggelegd was. De Hartjesdag-traditie in Haarlem eindigde rond 1943, toen de Duitse bezetter het feest verbood. Gelukkig werd Hartjesdag in de jaren ’90 nieuw leven ingeblazen in Amsterdam. Sindsdien is het steeds meer een feest van en voor de LGBTQIA+-gemeenschap geworden. Ton van Rijn (1949-2023) fotografeerde Hartjesdag in 1999: combinaties van hanenkammen en geruite rokjes, enorme pruiken, bontjassen en chokers zijn in zwart-wit vastgelegd. Naast de overduidelijke nineties vibes verschillen Van Rijns onderwerpen eigenlijk maar weinig van die van Breitner of Braakensiek: allemaal overstijgen ze de grenzen van gender op hun eigen manier.
Ferdinand Erfmann, 'Danscafé' ,1928, Frans Hals Museum, Haarlem
Maakt lipstick je meteen een vrouw, of gezichtsbeharing je een man? Hoe zit het met kort en lang haar, rokken en broeken, stropdassen en kettingen? The Art of Drag laat zien hoe kunstenaars door de eeuwen heen hebben gespeeld met drag, gender en identiteit. Ferdinand Erfmann (1901-1968) liet zijn eigen fluïde genderidentiteit doorwerken in zijn kunst. Hij schilderde vaak ’s nachts, gekleed in vrouwenkleding en met make-up op, iets wat hij zelf ‘acrobatisch transvestietdom’ noemde. De figuren op zijn schilderijen baseerde hij hierop. Op werken als Danscafé (1928) en Kleedkamer (1928) zie je mensen in vrouwenkleding met brede ledematen en kort haar – geïnspireerd door zijn eigen verschillende alter ego’s, waar hij ook kostuums voor ontwierp. Zijn doel: met kunst het verschil tussen man en vrouw opheffen. Hetzelfde doet Sarah Lucas (1962) in haar zelfportretten. Ze beeldt zichzelf expres clichématig ‘mannelijk’ af. Bijvoorbeeld met haar benen wijd en een sigaret in haar mond, of een enorme vers gevangen vis in haar handen (flashbacks naar een stereotype Tinderfoto). De grens tussen man en vrouw, tussen wat we leren dat gender moet zijn en de vele mooie andere dingen die het kan zijn, vervaagt in het werk van Lucas, Erfmann en hun collega’s in The Art of Drag.
Sarah Lucas, 'Self Portrait with Fried Eggs', 1996, Frans Hals Museum, Haarlem
Kees van Dongen, 'De zanger Modjesko', 1907, particuliere collectie
Zelf bezoeken?
Hoe lang doe je er over?
60 minuten
Expert level
Beginners |
Gevorderden |
Crazy pro
Meer weten
Het kan natuurlijk niet uitblijven aan het einde van dit artikel: ook komende augustus is het weer hartjesdag in Amsterdam. Doe inspiratie op tijdens ‘The art of drag’ en bewijs eind deze zomer eer aan deze mooie kunstvorm!
coverbeeld: Yamuna Forzani, ‘Caress’, 2022, Frans Hals Museum, Haarlem