Ik ben iemand die altijd haar best doet om te genieten van de kleine dingen in het leven. De wereld is soms al donker en somber genoeg, dus dan kan je je maar beter even richten op de kleine treats die het leven je soms toewerpt. Glinsterende kerstverlichting op straat, bijvoorbeeld, de slappe lach krijgen met je beste vrienden, of een overvolle bak huisgemaakte tiramisu. Vooral die bak tiramisu. Want wie wordt er nu niet gelukkig van een goed toetje? De tentoonstelling Grand Dessert in het Kunstmuseum in Den Haag is een ode aan de afsluiter van het diner, en daarmee ook een ode aan de kleine geneugten. Met de vele namaaktaartjes, kitscherige serviesjes en olijke puddingvormen waan je je in een waar toetjesparadijs.
Hanna
de Vos
07 januari 2025
GO | NO GO #394: Een mierzoet paradijs
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer ging onze redacteur Hanna de Vos naar het Kunstmuseum in Den Haag voor de tentoonstelling ‘Grand Dessert: de geschiedenis van het toetje’.
Puddingvormen in boogmodel, Gouda, circa 1960, aardewerk, collectie Agnes Jansen-van Daalen en particuliere collectie
Rommydebommy, 'Tas Charlotte aux framboises', 2023, foto: Rommydebommy
Voor Grand Dessert sloeg het Kunstmuseum de handen ineen met gastconservator Janny van der Heijden (1954), die je vast wel kent van Heel Holland Bakt. Volgens haar is een toetje niet alleen het heerlijke einde van een maaltijd, maar kunnen we via het toetje ook een heleboel leren over hoe onze cultuur zich door de eeuwen heeft ontwikkeld. De gehele geschiedenis van het toetje in Europa komt aan bod – van vitrines met oude kookboeken uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw, tot werk van moderne modeontwerpers met een slagroomtaart als voornaamste inspiratiebron. Grand Dessert combineert honderden gebruiksvoorwerpen met bijzondere toetjeskunstwerken. Zowel kunstliefhebbers als geschiedenisfanaten als bakfanatici kunnen hun hart ophalen in deze tentoonstelling.
Shayna Leib, 'Macaron au framboises', onderdeel van 'Pâtisserie: French Series', 2016/17, collectie Shayna Leib, USA
De vormgeving van Grand Dessert is mierzoet en luchtig, net als het onderwerp. De gimmicks liggen op de loer, zoals de enorme collectie puddingvormen van Agnes Jansen van Daalen (1942-2019), oprichter van de Kring van Puddingvorm Verzamelaars. Denk hierbij aan klassieke drilpuddingvormpjes, maar ook aan olifanten, vissen, teckels of complete gebouwen. Doe mij maar de geweldige toetjestassen van ontwerper Rommydebommy (1990); een levensechte kaasplank, pavlova of crêpe om over je schouder te hangen. De objecten in deze tentoonstelling zijn boven alles een lust voor het oog. Maar het gaat ook dieper: er valt echt veel te leren over de ontwikkeling van het Europese toetje sinds de zeventiende eeuw. Ook de donkere kanten van de toetjeswereld worden daarbij niet geschuwd. Suiker, een van de belangrijkste componenten van een toetje anno nu, komt namelijk niet oorspronkelijk uit Nederland. Rietsuiker speelde een grote rol in de Nederlandse slavernij vanaf de zeventiende eeuw. Het gesprek op video tussen Janny van der Heijden en suikerkunstenaar Natasja Sadi (1975) hierover zorgt voor een interessante en belangrijke voetnoot bij de tentoonstelling.
'Grand Dessert', met 18de-eeuws porselein gedecoreerd in Den Haag en 19de-eeuws glaswerk (collectie Kunstmuseum Den Haag, foto Alice de Groot)
'Puddingbuffet', met 18de-eeuws porselein gedecoreerd in Den Haag en 19de-eeuws glaswerk (collectie Kunstmuseum Den Haag, foto Alice de Groot)
Voor de echte kunstliefhebber is er ook genoeg om visueel te verorberen. De kunstgeschiedenis heeft namelijk een behoorlijk diepe holle kies voor allerhande zoetigheid. Mijn persoonlijke favoriet is Pâtisserie: French Series and American Series van Shayna Leib (1975). Je moet als toeschouwer echt even twee keer kijken voordat je doorhebt dat je geen Frans bakkertje in bent gewandeld, maar een museumzaal. In een grote vitrine liggen de meest levensechte taartjes en gebakjes gemaakt van glas en porselein. Je krijgt het idee er zo in te kunnen bijten. Voor Leib moet het bijna therapeutisch zijn geweest; ze maakte deze twee series dessertkunstwerken namelijk nadat ze door een voedselallergie zelf geen desserts meer mocht eten. Daarom wilde ze het toetje los gaan zien van zijn functie als eten, en zich volledig richten op het uiterlijk en de vorm ervan. Dat deed ze door glas te blazen, voor de lamp te werken, te beeldhouwen, te schuren en met de hand te modelleren. Wie goed oplet, ziet dat er verschillen zitten tussen Leibs Franse en Amerikaanse gebakjes. De Franse banketbakkers-scene wordt over het algemeen gezien als de beste ter wereld, terwijl we bij Amerikaanse toetjes al gauw denken aan chemische kleurstoffen, mierzoete nepchocola en cakemix uit een pakje. Leibs focus op de esthetiek van toetjes versterkt dat verschil. Haar Amerikaanse toetjes zien er een stuk feller en chemischer uit dan haar Franse serie. De kunstwerken in Grand Dessert laten zien dat het toetje meer is dan alleen een dinergang. Ze zijn bijvoorbeeld ook, in het geval van Leib, een uiting van cultuurverschillen. In deze tentoonstelling versmelten eten, cultuur en geschiedenis met elkaar. Het toetje is een statussymbool, een toonbeeld van vooruitgang, een product van globalisering. En, of het nu om een perfect gemodelleerd taartje of een enorm suikerkunstwerk uit de achttiende eeuw gaat; een dessert is vaak ook al een kunstwerk op zich.
Zelf bezoeken?
Hoe lang doe je er over?
1,5 uur
Expert level
Beginners |
Gevorderden |
Crazy pro
Meer weten
Na het bezoeken van de tentoonstelling ook zo’n intense behoefte om een heel mooi taartje op te eten? Niet ver van het Kunstmuseum in Den Haag zit gelukkig Patisserie Philippe Galerne, met echte Franse gebakjes.
coverbeeld: Shayna Leib, ‘Vanilla frozen yoghurt’, onderdeel van Pâtisserie: ‘American Series’, 2016/17, glas en keramiek (collectie Shayna Leib, USA)