Het is de stad van de liefde en het licht, van de croissant en de mode: Parijs. Romantisch, magisch, historisch – dat is waar we Parijs tegenwoordig vaak mee associëren. Maar de Franse hoofdstad kent vele gezichten en is door de eeuwen heen ingrijpend veranderd. Dat blijkt uit de grootse tentoonstelling van impressionisten Nieuw Parijs – van Monet tot Morisot in het Kunstmuseum Den Haag. Met schilderijen, tekeningen, foto’s, affiches en spotprenten laat de tentoonstelling zien hoe Parijs in de negentiende eeuw transformeerde tot de moderne wereldstad zoals we die vandaag de dag kennen. Achter de prachtige façades van de iconische, romantische stad schuilt namelijk ook een andere werkelijkheid.
Amber
van As
11 maart 2025
GO | NO GO #400: Nieuw Parijs
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Amber van As bezocht het Kunstmuseum Den Haag voor de tentoonstelling ‘Nieuw Parijs – van Monet tot Morisot’.
Claude Monet, 'Quay du Louvre', 1867, Kunstmuseum Den Haag
Claude Monet, 'Saint Germain l'Auxerrois, Paris', 1867, Alte Nationalgalerie, Berlin
‘De zoveelste tentoonstelling van impressionisten,’ zal je wellicht denken. Laatst werd de 150-jarige verjaardag van de kunststroming nog gevierd met een tentoonstelling in het Van Gogh Museum in Amsterdam. ‘Impressionisme’ hoeft maar in de titel te zitten en bezoekers stromen toe. Geen wonder, met al die serene landschappen en dromerige zeegezichten. Mooi, betoverend, een lust voor het oog. In het Kunstmuseum is het echter niet de natuur die centraal staat, maar de stad: Parijs. Uitgangspunt van de tentoonstelling is een drieluik van Parijse stadsgezichten van Claude Monet (1840-1926) uit 1867, één uit de collectie van het Haagse museum (Quai du Louvre), de andere twee uit Berlijn (Église Saint-Germain-l’Auxerrois) en Ohio (De Jardin de l’Infante). Op de drie grote schilderijen zien we een zonnig Parijs, sierlijke koepels, levendige boulevards, groene bomen, urinoirs en reclamezuilen. Tegenwoordig ‘typisch Parijs’, maar destijds waren dit radicale beelden. Monet schilderde zijn stadsgezichten vanaf een balkon van het Louvre. In plaats van zich te laten inspireren door de grote meesters ín het museum, richtte hij zijn blik naar buiten, naar de bruisende moderne stad, het alledaagse leven op straat. Maar de blik van de impressionisten was niet zo dromerig en onschuldig als we misschien denken.
Charles Marville, 'Haute de la rue Champlain (vue prise á droit)', ca.1877, Museé Carnavalet
Honoré Daumier, uit de serie: 'Huurders en huiseigenaren', 1854, Musée Carnavalet - Histoire de Paris
Waar het bijzondere drieluik van Monet het hart van de tentoonstelling Nieuw Parijs vormt, zijn daaromheen veel werken van andere impressionisten als Auguste Renoir (1841-1919), Édouard Manet (1832-1883) en Gustave Caillebotte (1848-1894) te zien. Maar de tentoonstelling gaat verder dan alleen het presenteren van mooie impressionistische topstukken. Ze worden namelijk in bredere context geplaatst, tegen een achtergrond van een veranderend Parijs vanaf het midden van de negentiende eeuw. In maar liefst vijftien thematische hoofdstukken ontvouwt zich een historisch verhaal over de transformatie van de stad, aan de hand van foto’s, brieven, tekeningen en zaalteksten. Bij vlagen voelt de tentoonstelling als een uitgebreide geschiedenisles, die start bij de herinrichtingen in Parijs door stedenbouwkundige Georges-Eugène Haussmann. Vanaf 1852 wordt de stad grotendeels gesloopt: oude armoedige wijken maken plaats voor moderne huizen, brede boulevards en groene parken. Panoramafoto’s van de Franse fotograaf Adolphe Braun (1812-1877) tonen werkzaamheden rond het Louvre in 1866. Wat ooit een sloppenwijk was, groeit uit tot het meest prestigieuze gebied van de stad. Interessant als je later de drie stadsgezichten van Monet bekijkt, waar geen spoor van puin of armoede te bekennen is. Parijs verandert in een stad voor de gegoede burgerij; de lagere klassen worden naar buitenwijken verdrongen. De tentoonstelling biedt een realistisch perspectief op een nieuw Parijs, met aandacht voor de sociale consequenties en opstanden. In zijn serie prenten Locataires et Propriétaires (Huurders en eigenaren) drijft Honoré Daumier (1808-1879) de spot met de verhitte huizenmarkt, waar huisjesmelkers en rijke Parijzenaren de dienst uitmaken. Wanhopige inwoners op zoek naar een woonplek en torenhoge huurprijzen voor piepkleine flats zijn helaas ook nu pijnlijk herkenbaar. Van gentrificatie was zelfs in de negentiende eeuw al sprake.
Berthe Morisot, 'Jeanne Fourmanoir sur le lac (Jeanne Fourmanoir op het meer)', 1892, FAMM Museum, Mougins (The Levett Collection)
Mary Cassatt, 'Herfst, portret van Lydia Cassatt', 1880, Petit Palais, Musée des Beaux-Arts de la Ville de Paris
Bovendien belicht de tentoonstelling de positie van de vrouw in negentiende-eeuws Parijs. De nieuwe stad vergroot de sociale arena van de vrouw: ze krijgt toegang tot musea, theaters, parken en warenhuizen. Renoir toont de elegante vrouw in het café (1877) en Degas portretteert haar in het theater (1876) – voor hen belichaamt de modieuze Parisienne de moderne stad. Ook vrouwelijke impressionisten als Berthe Morisot (1841-1895) en Mary Cassatt (1844-1926) krijgen meer speelruimte. Waar zij eerst beperkt waren tot het schilderen van huiselijke scènes en stillevens, zoals Morisots Narcissen (1884) laat zien, richtten ze zich vaker op vrouwen in de openbare ruimte. Niet als objecten of symbolen, maar als individuen in hun alledaagse leven. Het park Bois de Boulogne wordt een geliefde plek voor Morisot, te zien aan een aquarel met vrouw en kind zittend in het gras. En Cassatt ontwikkelt haar passie voor het theater, waar ze studies van de vrouwelijke toeschouwer maakt, turend door haar toneelkijker (In het theater, 1880). Hoewel vrouwen in de stad meer kansen krijgen, blijven ze tweederangsburgers. Vooral de werkende klasse heeft het zwaar. Achter de sierlijke, kleurrijke ballerina’s in de Drie danseressen (1903) van Degas gaat dan ook een harde werkelijkheid van armoede en uitbuiting schuil. Bovendien zijn de impressionistische kunstenaars – man of vrouw – afkomstig uit gegoede kringen. Toen Parijs in brand stond tijdens de Frans-Pruisische oorlog (1870) en de Burgeroorlog (1871), ontvluchtten zij de stad. Een schilderij van Monet met vrolijke Zaanse huisjes (1871-1872) staat in scherp contrast met de beelden van geweld en ellende in Parijs op dat moment. Wanneer de impressionisten terugkeren, presenteren ze de stad in volle glorie, met wapperende vlaggen, stralende zon en vrolijke mensen, met Renoirs schilderij van de Pont Neuf (1872) als voorbeeld. Naast Monets kleurrijke Tuilerieënpaleis (1876) hangt een anonieme foto van het afgebrande paleis, dat Monet in zijn werk buiten beeld liet. Ook op de serene parkscènes van Morisot is niets te merken van de gehavende stad. Zo wordt duidelijk hoe de blik van de impressionisten allesbehalve neutraal was. Ze schilderden wat ze wilden tonen: het zonnige Parijs. Daarmee is deze impressionisme-tentoonstelling meer dan een feest voor het oog, maar ook een kritische kijk op de stad van de liefde.
Zelf bezoeken?
Hoe lang doe je er over?
Expert level
Beginners |
Gevorderden |
Crazy pro
Meer weten
Geïnspireerd door de vrouwelijke impressionisten? Kijk dan de documentaire ‘Morisot: Moed, Storm en Liefde’ (2018) van Klaas Bense over het leven van Berthe Morisot. Op zoek naar de herkomst van een onbekend schilderij reist Bense door Frankrijk langs Morisots woon- en werkplekken en spreekt hij specialisten en liefhebbers van de kunstenares. En duik in het leven van Mary Cassatt met de documentaire ‘Mary Cassatt – Painting the Modern Woman’ (2023) van Ali Smith, waarin haar verhaal verteld wordt via haar schilderijen, prenten en pastels, met uitleg van Amerikaanse curatoren en experts.
coverbeeld: Claude Monet, ‘Le Jardin De L’infante’, 1867, Allen Memorial Art Museum, Oberlin, Ohio