‘Bizonhuiden’, ‘boombasten’, ‘poortwachters’. Deze woorden krabbelde ik drie jaar geleden in mijn notitieboekje toen ik voor het eerst het monumentale kunstwerk Bois le Duc (1970-1971) zag in het Provinciehuis in Noord-Brabant. Het grootste kunstwerk van de Poolse kunstenaar Magdalena Abakanowicz (1930-2017), in wier leven en werk ik was gedoken voor het boek Meer dan muze, bleek zich gewoon in ons eigen Noord-Brabant te bevinden. Dit werk vormt nu het startpunt voor twee tentoonstellingen, waarmee je de wereld en het werk van Abakanowicz kan betreden – een tentoonstelling in het Textielmuseum en de ander in het Noordbrabants Museum. Abakanowicz werd in de jaren 60 beroemd met haar Abakans – gigantische geweven creaties die in de ruimte lijken te zweven. Hiermee brak ze radicaal met de Europese traditie van het weven van wandtapijten. Omdat er nog geen naam voor dit soort werk bestond, werden ze naar de kunstenaar zelf vernoemd.
GO | NO GO #405: De wereld van Magdalena Abakanowicz
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Laura Korvinus bezocht de tentoonstellingen ‘Magdalena Abakanowicz: Human Nature’ in het Noordbrabants Museum én ‘Everything is Made of Fiber’ in het Textielmuseum Tilburg.
De opdracht voor Bois le Duc kreeg Abakanowicz van de architect Huig Maaskant. Hij was de ontwerper van het Provinciehuis in Noord-Brabant, een brutalistisch bastion dat zo uit een sciencefictionfilm lijkt te komen. Voor de grote zaal van het Provinciehuis wilde opdrachtgever Maaskant graag een wandkleed. Nadat duidelijk werd dat Abakanowicz bezig was met een drie-dimensionaal werk, kregen ze ruzie – bijna had Abakanowicz zelfs de opdracht teruggegeven. Uiteindelijk gaf Maaskant toe, en verrees het gigantische Bois le Duc (Bos van de Hertog) in de grote ontvangstzaal. Als je er voor staat rijzen negentien gewoven panelen als oeroude boomstammen omhoog. Ze strekken zich uit over een lange wand, in verschillende diktes en elkaar zo nu en dan overlappend. Sommige panelen hebben geweven uitstulpingen als opengebarsten zwammen, andere ruwe, roodbruine haren als de vacht van wilde bizons. Wanneer je er voor staat lijkt het alsof er zich geen muur, maar een mythisch labyrint achter bevindt. Een uitnodiging om Magdalena Abakanowicz’ wereld te ontdekken. Nu, 55 jaar nadat Bois le Duc was voltooid, krijg je die kans in twee tentoonstellingen in Noord-Brabantse musea.
Het Textielmuseum in Tilburg focust op de kunstwerken waar Abakanowicz beroemd mee is geworden: de Abakans. Voor Abakanowicz was de relatie tussen de kunstwerken en de ruimte eromheen heel belangrijk. Ze wilde dat haar werken samen ‘environments’ – tijdelijke omgevingen – vormden, alsof ze er steeds nieuwe landschappen mee wilde creëren. Het Textielmuseum heeft met hulp van de voormalige assistenten van de kunstenaar de ruimte ingericht zoals Abakanowicz dat graag zag: de eerste tentoonstellingszaal is gevuld met stilzwijgende silhouetten van de Abakans. De grote, hangende exemplaren zouden zowel gevaarlijke als beschermende wezens kunnen zijn, en een liggende, oranje Abakan doet denken aan gespleten gesteente waar dadelijk lava uit zou kunnen stromen. Met zorgvuldig afgesteld licht worden de rimpelige oppervlakken van de Abakans tot leven gebracht. Abakanowicz werkte graag met materialen zoals jute, paardenhaar, sisal en touwen die ze van scheepswerven of fabrieken kreeg. Niet alleen waren dit materialen die makkelijk te krijgen waren in het naoorlogse Warschau, waar ze haar kleine studio had, maar ze was ook diep gefascineerd door de kwaliteiten van zacht materiaal. Haar ervaringen als kind tijdens de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende Sovjetbezetting van Polen waren voor haar nooit echt afgesloten, maar iets waar ze dagelijks mee leefde. Materialen als textiel en touw boden haar de mogelijkheid om te experimenteren met abstracte en tegelijkertijd tastbare vormen, zoekend naar een taal om zowel de verwoestende als kwetsbare kanten van de mens bloot te leggen.
In het Noordbrabants Museum zie je het werk van Abakanowicz naast het werk van hedendaagse kunstenaars. Deze tentoonstelling neemt de sterke betrokkenheid van Abakanowicz met de wereld om zich heen als uitgangspunt. De eerste zaal staat in het teken van haar onderzoek naar ruimte en kleur. Er hangt werk van Anish Kapoor, Void (1992), bestaand uit een rode halve bol met een optische illusie: wanneer je er voor staat, lijkt het een plat vlak, of een diepte waar je in kan verdwijnen. Het oppervlak van dit werk vormt een prachtig contrast met de grillige huid van de grote Rode Abakan (1969) van Abakanowicz. Verderop wordt ook Abakanowicz’ liefde voor de natuur voelbaar. Sinds haar jeugd in de oerbossen van Polen voelde ze zich thuis tussen de mossen, kikkers en boomstronken. Later blijft dit een belangrijke inspiratiebron voor haar werk. Zo gebruikte ze bijvoorbeeld bossen twijgjes om bundeltjes van ijzerdraad mee te vullen, die zowel aan eieren als aan granaten doen denken. Hier is Kimsooja’s werk Bottari (2018, 2022) gekozen als hedendaagse tegenhanger: de kleine buidels van zachte lakens contrasteren prachtig met de ruwe materialen van Abakanowicz. Niet alleen de natuur op zich ging Abakanowicz aan het hart, ook de dreiging van klimaatverandering hield haar bezig. Met veel van haar werken lijkt ze te willen benadrukken dat – als het er op aan komt – we afhankelijke wezens zijn. Zowel van elkaar als van onze natuurlijke omgeving. Zo gaat Crowd, een groep beelden in identieke houdingen maar ieder met unieke littekens op hun juten huid, volgens mij over onze wens om een individu zijn en tegelijkertijd ergens bij te horen. En herinnert Seated Mutant (1996) eraan om onszelf niet boven de natuur te plaatsen, maar juist te zien als onlosmakelijk verbonden. Ze houdt ons een spiegel voor, waarmee ze onze eigen kwetsbaarheid blootlegt. Toch zijn de littekens op haar werken nooit alleen herinneringen aan de wond, maar ook aan de capaciteit om te helen.
Zelf bezoeken?
Het moge duidelijk zijn – ik ben een beetje verliefd op Magdalena en haar werk. Wil je er meer over lezen? In mijn essay Zacht in Meer dan muze vertel ik je uitgebreid over haar levensloop en de ontwikkelingen in de textielkunst in de jaren 60. Het boek koop je bijvoorbeeld hier.
De tentoonstelling ‘Magdalena Abakanowicz – Human Nature’ is nog t/m 24 augustus te zien in het Noordbrabants Museum. Meer informatie.
De tentoonstelling ‘Magdalena Abakanowicz – Everything is made of fiber’ is nog t/m 24 augustus te zien in het Textielmuseum in Tilburg. Meer informatie.
Voor openingstijden van het Provinciehuis Noord-Brabant, lees hier verder.