Een week voor mijn 36ste verjaardag kreeg ik een bericht dat je nooit wilt krijgen: een jeugdvriend en leeftijdsgenoot van mij stapte uit het leven. We hadden elkaar al jaren niet meer gezien, toch voelde het nieuws als een stomp in mijn maag. Het klopt niet, het doet pijn en ergens blijft de vraag hangen: Wat als? Had ik maar… Sindsdien kijk ik met een heel andere blik terug op de tentoonstelling Rekindling van Joëlle Dubois (1990) bij Be-Part in Kortrijk. De Belgische kunstenaar neemt je mee in haar eigen rouwproces na het verlies van haar moeder. Een onderwerp dat loodzwaar klinkt, maar behapbaar wordt in haar handen. Een expositie over verlies en herinnering bespreken terwijl je zelf met die thema’s geconfronteerd wordt, is geen eenvoudige klus. Soms voelt het alsof haar werk mijn eigen verdriet een stem geeft. Dat is het mooie aan Rekindling: diep persoonlijk en toch universeel.
GO | NO GO #419: Joëlle Dubois laat herinneringen leven
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer was onze redacteur Sofie Huvaere in Be-Part, Kortrijk voor de tentoonstelling ‘Joëlle Dubois: Rekindling’.
Want wat Joëlle Dubois doet, is indrukwekkend. Waar haar eerdere werk barstte van felle kleuren en blote billen, kiest ze nu voor een ingetogener toon. Rekindling is een intiem portret over het verlies van haar moeder en tegelijk een uitnodiging om na te denken over hoe we omgaan met herinneringen die vervagen. Toch blijft Dubois herkenbaar Dubois: ze experimenteert moeiteloos met nieuwe vormen: sculpturen, een videowerk, zelfs glas-in-loodramen. Het lijkt alsof ze telkens weer een nieuwe taal uitvindt. Die combinatie van introspectie en vernieuwing maakt de tentoonstelling zo interessant; zeker voor een diehard Dubois-fan als ik.
Iemand verliezen verandert iets in jezelf. Dubois drukt dit perfect uit in Mourning in Forgetfulness (2025), een reeks van achttien potloodtekeningen op handgeschept papier, waarvan er dertien te zien zijn in de expositie. Elke tekening draagt een dunne omlijning die meteen doet denken aan de zwarte rand van een rouwbrief. Binnen dat kader staat de kunstenaar centraal, herkenbaar en kwetsbaar naakt. Dubois tekent zichzelf terwijl ze letterlijk de banden verbreekt: het doorknippen van de navelstreng en het afknippen van haar vlechten komen meermaals terug. Het gaat hier niet enkel om afscheid van een ander, maar ook over het loskomen van wie je vroeger was. Ook in de reeks Reincarnation (2025) tekende Dubois zichzelf, dit keer in gevecht met een zwarte slang. Die slang is haar verdriet: ze wurgt de tranen uit haar ogen, kronkelt uit haar navel, uit haar mond en glibbert zelfs uit haar vagina. Het is beklemmend en tegelijk bevrijdend, een soort zuiveringsritueel in zeven tekeningen. Dubois laat zien dat rouw zich niet laat wegstoppen, maar overal een weg naar buiten zoekt.
Wat me telkens opnieuw fascineert bij Dubois, is hoe ze zichzelf blijft heruitvinden. Drie bronzen sculpturen Catharsis 1,2 en 3 (2025) sluiten naadloos aan bij haar grafische stijl. De vrouwelijke figuren hebben dezelfde gespannen houdingen, alsof de lichamen op de tekeningen opeens massief zijn geworden. Dan zijn er ook de glas-in-loodramen Galvanised Spirit (2025) en Galvanised Spirit, My Mother (2025), een soort spiritueel tweeluik dat ze maakte met meester in de glaskunst Veerle Verschooren. Galvanised Spirit stelt de dochter voor als een mens-vlinder, terwijl Galvanised Spirit, My Mother een vogel toont met het gezicht van de moeder, omgeven door bloemen. De vogel en de vlinder lijken klaar voor de vlucht, maar door het gebrek aan natuurlijk licht in de zaal komen deze werken niet helemaal tot hun recht. Naast schilderijen, tekeningen, sculpturen en glas-in-loodramen voegt Dubois met The Memory Machine (2025) nu ook een videowerk van 25 minuten toe aan haar oeuvre. Samen met filmmaker Florinda Ciucio brengt ze thema’s als herinnering en verlies in beweging. Negen jaar lang zorgde Dubois voor haar moeder die aan Alzheimer leed. Terwijl de herinneringen van haar moeder vervaagden, probeerde Dubois deze vast te houden met videobeelden. Deze zie je in een eindeloze lus verschijnen en oplossen op een scherm, een beetje zoals ons geheugen herinneringen vervormt. Op een scherm daartegenover zie je de kunstenaar die repetitieve gebaren uitvoert; ze maakt golven in het water, rinkelt een bel. Het lijkt alsof ze contact probeert te leggen met iemand die er niet meer is. Voor mij raakt dit werk nu heel hard. Ik denk aan mijn schooltijd, aan de herinneringen aan mijn klasgenoot en hoe deze langzaam uit mijn handen glippen.
Zelf bezoeken?
Bij de tentoonstelling verschijnt ook de publicatie I am my mother’s daughter, uitgegeven door Hannibal Books. Een aanrader voor wie de reeks potloodtekeningen in zijn geheel wil zien.
coverbeeld: Joëlle Dubois, ‘Teardrop’, 2024