SPECIAL: Allez! De Kunstmeisjes België Special #6

‘Uitbundig Verleden’: De dramatische levens van Bourgondische vrouwen

Tegenwoordig krijgt elk kunstwerk in een museum ademruimte. Een schilderij verlangt al gauw enkele vierkante meters muur en dient op ooghoogte gehangen te worden. Maar die extra ruimte – ook al staan bezoekers zich soms te verdringen voor één bepaald werk –  heeft kunst niet altijd gekregen. In de negentiende eeuw waren kunsttentoonstellingen, de zogenoemde salons, tot de nok gevuld met kunstwerken. Wand na wand werd volgestouwd met vergulde lijsten, terwijl kunstenaars ijverden voor de beste plek (op ooghoogte, jawel). Hof van Busleyden dompelt je voor de nieuwe tentoonstelling Uitbundig Verleden. De Bourgondiërs door Romantische ogen onder in de sfeer van een negentiende-eeuws salon. Meer dan zeventig werken in vijf zalen vertellen het verhaal van de Bourgondische hertogen en hertoginnen. Eén van de blikvangers van de expositie is De hertogin van Bourgondië (Isabella van Portugal) tegengehouden aan de poorten van Brugge. Dit dramatische schouwspel werd in 1841 geschilderd door de Franse kunstenaar Sophie Rude (1797-1867). Het werk toont Isabella van Portugal, echtgenote van Filips de Goede, die met haar zoontje vlucht uit de stad. Aan de Brugse stadspoorten wordt hun koets tegengehouden door opstandelingen die zich tegen de hertog hadden gekeerd. Getrek en gesleur, klauterende mannen en steigerende paarden sturen onze blik doorheen het tafereel. Opmerkelijk is de rustige linkerkant, met een vrouw die warempel glimlacht, en een lieftallig kindje dat meer oog heeft voor een hond dan voor het gehakketak vlakbij. Centraal op het werk ontstaat een opwaartse beweging door de klimmende mannen en de verschrikte Isabella die haar zoon, de toekomstige Karel de Stoute, beschermt. De intense rode kleur maakt dat je het getrek aan de dure bekleding van de koets bijna voelt. Spijtig dat de catalogus vooral verwijst naar invloeden van mannelijke kunstenaars: ‘het moederlijke gebaar is Rafaël’, ‘het rood is Delacroix’, ‘het steigerende paard is Géricault’! Al maakt Hof van Busleyden het een beetje goed door de Isabella van Sophie Rude tot postergirl van de expositie te kronen.

Vooruit, nog enkele kijktips: in de zaal ‘Tragiek in beeld’ zijn de hoofdrollen weggelegd voor Maria van Bourgondië, Margaretha van Oostenrijk en Johanna van Castilië. Vooral die laatste was als “Johanna de Waanzinnige” een dankbaar onderwerp voor de negentiende-eeuwse romantici. In 1836 schilderde de Franse kunstenaar Charles Baron de Steuben (1788 – 1856) Johanna naast het lijk van haar echtgenoot Filips de Schone. Let in dit schilderij op het bleke gezicht van Johanna en de verstarde blik waaruit haar krankzinnigheid moet blijken. Dit werk is met z’n fikse 290 bij 350 centimeter het grootste werk dat ooit in Hof van Busleyden is tentoongesteld. En toch hangen er nog zo’n vijf schilderijen boven, onder en naast. 

De tentoonstelling ‘Uitbundig Verleden’ is nog t/m 27 februari 2022 te bezoeken in Hof van Busleyden in Mechelen. Meer informatie.

‘Richard Long’: Oervormen en vakantiekiekjes

Ik woon in wat heet een “rustieke gemeente”. Tot vijf jaar geleden lagen er kasseien voor de deur die ervoor zorgden dat auto’s uit elkaar vielen telkens ze de dorpskern inreden. Ik herinner me nog goed hoe de kasseistenen – ‘kinderkopjes’ in de volksmond – uit de grond werden losgewrikt, toen de oude weg moest wijken voor een nieuwe, autovriendelijke asfaltbaan. Na de werkuren bleven die hoopjes kasseien als wezenloze rotsformaties op de werf liggen. Aan de kant gezet na vele jaren dienst. Maar van die zielige hopen ging ook een kracht uit. Ze maakten indruk door hun ruwe, fysieke aanwezigheid en door de zwaarte die ze uitstraalden. De Britse kunstenaar Richard Long (1945) weet in Museum M in Leuven dezelfde snaar te bespelen met zijn sculpturen van zorgvuldig geordende stenen. Basalt Ellipse (2000) is opgebouwd uit basalt, een steen die gevormd wordt wanneer lava afkoelt en stolt. De kunstenaar rangschikte het vulkanisch gesteente in een ellips (een platgedrukte cirkel), alsof hij de baan van onze planeet rond de zon wilde vatten in de museumzaal. Het idee van de hemellichamen wordt extra benadrukt door het omvangrijke muurschilderij in modder in dezelfde ruimte. Long streek de modder uit in de vorm van een grote schijf, die over de vloersculptuur waakt. De bleke kleur van de gedroogde modder, de sporen van Longs vingers en de willekeurige spatten lijken haast het hete plasma van de zon.

Naast de grote, geometrische vloersculpturen met natuurlijke materialen zoals stenen en hout, is Richard Long ook de man die van wandelen een kunstvorm maakte. Als 22-jarige liep hij in een grasveld waardoor er een spoor ontstond. De enige getuige van zijn A Line Made by Walking (1967) was de foto die hij toen nam. Museum M stelt elf foto’s tentoon van dergelijke ingrepen in de natuur. Engadine Line (2013) is een prachtige kleurenfoto van een bergdal in de Zwitserse Alpen. Net voor een klein meertje bracht de kunstenaar een lijn aan met stenen die hij in de omgeving vond. De verschillende lagen (blauwe lucht, wolken, bergtoppen en een stenig landschap), het beperkte kleurenpalet (blauw, wit en grijs) en de interventie van de kunstenaar, maken van deze foto meer dan zomaar een vakantiekiekje. Het opschrift in zijn handschrift leest als een dagboekfragment en maakt tijd en plaats duidelijk: ‘A sixteen day mountain walk in the lower Engadine from Tschlin to Zuoz. Switzerland 2013’. Als kunstenaar in landschappen van India tot Zwitserland slaagt Long erin om met sculpturen, modderschilderijen, foto’s en tekst de uitgestrekte natuur en de onmetelijke kosmos naar de binnenruimte van het museum te brengen.

De tentoonstelling ‘Richard Long’ is nog t/m 20 maart 2022 te bezoeken in Museum M, Leuven. Meer informatie.

Mensentuin | AfricaMuseum Tervuren

De tentoonstelling Mensentuin. Koloniale tentoonstellingen wereldwijd focust op het fenomeen van mensen als “levende tentoonstellingsobjecten”. De expositie grijpt terug naar de koloniale tentoonstelling die 125 jaar geleden plaatsvond in Tervuren en waarin “namaakdorpen” te zien waren met mensen uit alle werelddelen. Sommigen overleefden hun aanwezigheid in West-Europa niet. Erg aangrijpend zijn de bustes die de Belgische kunstenaar Arsène Matton (1873 – 1953) in 1911 maakte van Congolezen. Dat de mallen onder dwang gemaakt werden, zie je aan de afgewende en gepijnigde blik op Buste de Sambuluma. De uitstekend gedocumenteerde tentoonstelling nodigt bezoekers uit om na te denken over het tentoonstellen van bevolkingsgroepen als levende “studieobjecten” en bron van vermaak. 

De tentoonstelling ‘Mensentuin’ is nog t/m 6 maart 2022 te bezoeken in het AfricaMuseum in Tervuren. Meer informatie.

Witches | Université Libre de Bruxelles

Met een haakneus, puntmuts en een bezemsteel, zo stellen we ons heksen voor. Maar is dat altijd zo geweest? En geldt dit stereotiepe beeld nog steeds? De historische en wetenschappelijke expositie Witches biedt een deep dive in het fenomeen van de heks aan de hand van meer dan 400 werken uit de collecties van een vijftigtal musea en galerijen. Van de eerste afbeelding van een oude, afgunstige vrouw in de gravure De slag van de zeegoden (1475) van Andrea Mantegna, tot de toverkol uit de Disneyfilms. De expositie eindigt met het langverwachte eerherstel; sinds de jaren ‘60 staat de heks steeds meer symbool voor een nieuw zusterschap en solidariteit onder vrouwen.

De tentoonstelling ‘Witches’ is nog t/m 16 januari 2022 te bezoeken in ULB in Brussel. Meer informatie.

Max Pinckers. Double Bind | FOMU Antwerpen

Toont een foto altijd de werkelijkheid? Volgens de Belgische fotograaf Max Pinckers (1988) kan zelfs een “objectieve” documentaire foto of een iconische persfoto manipulatief zijn. De fotograaf kiest immers wat er in beeld gebracht wordt, hetzij een fragment van de realiteit of een tafereel dat volledig in scène is gezet. FOMU toont voor het eerst een overzicht van Pinckers’ werk van de afgelopen vijf jaar. Fictie en realiteit vloeien in elkaar over in de reeks Red Ink (2018) die hij in Noord-Korea maakte. Tijdens die vierdaagse reis werd Pinckers voortdurend gemonitord door overheidsfunctionarissen. De fotograaf paste daarom kunstmatige overbelichting toe om duidelijk te maken dat wat je ziet een gefabriceerde versie van de werkelijkheid is. 

De tentoonstelling ‘Max Pinckers. Double Bind’’ is nog t/m 13 maart 2022 te bezoeken in FOMU in Antwerpen. Meer informatie.