Jule van Ravenzwaay 13 november 2018

GO | NO GO #142: Feminisme verborgen in Perzische poëzie

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer zijn we in het Haagse GEM voor de expositie ‘Shirin Neshat – Poetry in Motion’.

‘Ik zal opnieuw de zon begroeten. Ik zal de stromen groeten die in mij vloeiden. Ik zal de wolken groeten die mijn eindeloze gedachten waren,’ aldus de eerste drie regels uit het gedicht ‘Ik zal opnieuw de zon begroeten’ van de Iraanse dichteres Forough Farrokhzad (1953-1967). Deze zinnen staan als een tatoeage gekalligrafeerd op het gezicht van een gesluierde vrouw op de foto ‘I Am Its Secrets’ (1993). De Perzische dichtkunst speelt een belangrijke rol in de foto’s en video’s van Shirin Neshat (1957 Qavis, woont en werkt in New York), waarvan nu de indrukwekkende solo-expositie ‘Poetry in Motion’ in het Haagse GEM te zien is.

Shirin Neshat, ‘Farokh Legha’ (film still), 2009, courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, via: Gemeentemuseum Den Haag.

In 1977 vertrok de kunstenares op zeventienjarige leeftijd als bannelinge naar Amerika. Wanneer ze in de jaren negentig voor het eerst terugkeert naar Iran, treft ze een compleet ander land aan: de Iraanse Revolutie van 1979 had geresulteerd in de val van de Sjah (het oude Perzische koningshuis) en de opkomst van het Islamitische regime van Ayatollah Khomeini. Volgens de nieuwe leider was de Sjah te Westers georiënteerd en hechtte hij te weinig aan de leer van de Islam. Khomeini voerde strenge Islamitische hervormingen door, waardoor onder meer de openbare rol van vrouwen werd ingeperkt (door het verplicht dragen van een hoofddoek, door verbod op dansen in het openbaar, enzovoorts). Deze nieuwe beperkte positie van de vrouw maakte grote indruk op Neshat. In haar foto’s en video’s doet ze verslag van wat ze ziet (vanuit haar deels Westerse, deels Iraanse perspectief) en focust ze op de rol van vrouwen in veranderende en revolutionaire situaties, gevangen tussen traditie, religie, modernisering en vrije wil.

‘Poetry in Motion’ is onderdeel van een dubbelproject met het Gemeentemuseum, waar gelijktijdig de expositie ‘Glans en Geluk: kunst uit de wereld van de Islam’ te zien is. Terwijl in het Gemeentemuseum met name de pracht en praal van de Islamitische kunst en cultuur te zien is (lees hier ons artikel over deze tentoonstelling), is er in het GEM gelukkig ook ruimte voor een kritische blik. De foto’s en video’s van Neshat zijn sterk geworteld in de Islamitische cultuur maar getuigen tegelijkertijd van een gevoel van leed. Het werk toont de pijn van alle onderdrukte vrouwen en het verlies van wat ooit een vrij en liberaal land was. Na het zien van ‘Glans en Geluk’ in het Gemeentemuseum, is de expo van Neshat een welkome toevoeging, doordat het laat zien dat Iran meer dan alleen een land van esthetische rainbows and unicorns is en dat het dagelijks leven voor haar inwoners niet altijd even gemakkelijk is.

Shirin Neshat, ‘Rapture’ (film still), 1999 (foto gemaakt door Larry Barns) courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, via: Gemeentemuseum Den Haag.

In de drie zalen van de tentoonstelling zijn vier video-installaties en de fotoserie Women of Allah (1993-1997) te zien. In de eerste zaal vind je Turbulent (1998) en Rapture (1999); twee video-installaties waarbij de beelden op twee schermen worden afgespeeld die vervolgens op elkaar lijken te reageren. Beide video’s benadrukken de sterke verschillen tussen man en vrouw in de Iraanse cultuur. De mannen en vrouwen komen dan ook in geen enkele scène samen voor, maar hebben hun eigen scherm en reageren enkel op elkaar. Poëzie komt in beide video’s naar voren in de vorm van prachtige muziek en traditioneel of melancholisch gezang. Neshat reageert op het verbod voor vrouwen om in het openbaar te zingen. De vrouwen in Turbulent en Rapture schreeuwen en gillen op een innemende manier, terwijl vanaf het andere scherm de mannen stilletjes toekijken.

In de fotoserie Women of Allah zijn de vrouwen volgens Westerse stereotypen afgebeeld in de traditionele chador (een Perzisch gewaad dat het hele lichaam bekleed). In Iran heerst nog altijd een beperkte vrijheid van meningsuiting. Door regels uit gedichten van moderne vrouwelijke dichters op de foto’s te kalligraferen, geeft Neshat de vrouwen een kans zich uit te spreken op een manier waarop ze dat anders nooit zouden kunnen. Het metaforische taalgebruik van de poëzie leent zich bovendien uitermate goed voor het verstoppen van ideeën en opvattingen tussen de regels. Op een tafel in de ruimte van de tentoonstelling liggen de vertalingen van deze bijzondere gedichten. Een mooie toevoeging, hoewel de directe link misschien nog beter over zou overkomen wanneer de gedichten op een bordje naast de foto’s te lezen zouden zijn.

Shirin Neshat, ‘Zarin (film still)’, 2005 (foto gemaakt door Larry Barns), courtesy de kunstenaar en Gladstone Gallery, New York en Brussel, via: Gemeentemuseum Den Haag.

In de laatste zaal is recenter werk van Neshat te zien: de video’s Zarin (2005) & Munis(2008). Met name de video Zarin maakt een diepe indruk. Zarin is een jonge prostituee in het Iran van de jaren vijftig, lijdt overduidelijk aan een vorm van anorexia en is diep ongelukkig. Op een gegeven moment heeft ze waanbeelden, waarbij de mannen die bij haar langs komen gezichtsloos worden. Ze vlucht en probeert al haar zonden in het badhuis tot bloedens toe van zich af te schrobben. Hoewel alle in de tentoonstelling getoonde werken van Neshat zo’n tien tot twintig jaar oud zijn, zijn de verhalen herkenbaar en is de boodschap nog altijd actueel. De poëtische werken zijn een feministisch betoog voor vrouwen wereldwijd.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
20 tot 60 minuten, afhankelijk van het aantal video’s dat je bekijkt.
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Meer weten over het huidige Iran? De televisieserie ‘Onze man in Teheran’ van de al 16 jaar in Iran wonende Nederlandse journalist Thomas Erdbrink geeft een uniek inzicht in het leven in Iran.

De tentoonstelling ‘Shirin Neshat – Poetry in Motion’ is nog t/m 17 februari te zien in GEM museum voor hedendaagse kunst

Meer informatie