Na een indrukwekkende tocht langs 25.000 jaar kunstgeschiedenis in De Schatkamer! in de Hermitage Amsterdam loop je als vanzelf richting de solotentoonstelling van Helen Verhoeven. Verhoeven (1974) won de achtste editie van de ABN AMRO Kunstprijs en in het prijzenpakket zit elk jaar een solo in het museum aan de Amstel. Voor haar expositie Schamerkat heeft Verhoeven nieuwe kunstwerken gemaakt, waarmee ze op de tentoonstelling ernaast reageert. Ze maakte een tweede schatkamer die in niets lijkt op de verzameling oude kunstschatten die tijdelijk zijn overgekomen uit Sint-Petersburg. De titel van Verhoevens tentoonstelling ontstond uit een simpele verspreking van de kunstenares zelf, maar geeft meteen haar insteek aan: ze nam de vrijheid om alles overhoop te gooien.
GO | NO GO #184: Een micro-verzameling van piemels en okselhaar
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten we de expositie ‘Schamerkat’ van Helen Verhoeven in de Hermitage Amsterdam.
Met de woordspeling ‘Schamerkat’, roept Verhoeven (dochter van regisseur Paul Verhoeven, voor wie het zich afvroeg) ook andere associaties op. De titel doet denken aan schaamte, schemer en de donkere kant van het bestaan. Zo wijst ze ermee op de decadentie en hebberigheid die gepaard gaan met de Russische kunstschatten. Maar ook op de keerzijde van universele thema’s als macht, vrouwelijkheid, geboorte en relaties. Dat levert een verrassende en expliciete tentoonstelling op: een eigen micro-verzameling van grote en kleinere schilderijen, neonkunst, glas-in-loodwerken, keramiek, sculpturen en een stopmotionfilm. Met haar kunst doorbreekt ze meer dan één taboe: de presentatie is gevuld met onder andere piemels en okselhaar.
Het Gesamtkunstwerk van Verhoeven hangt in één overzichtelijke ruimte, waardoor het idee van een allesomvattende installatie wordt versterkt. Het kan echter lastig zijn om de verwijzingen en linkjes tussen De Schatkamer! en Schamerkat op eigen houtje te ontdekken. Buiten een algemene introductietekst op de muur aan het begin van de tentoonstelling wordt er bij de afzonderlijke werken geen uitleg of titel gegeven. Voordeel hiervan is dat je je volledig kunt onderdompelen in de werken en er eigen betekenissen aan kunt geven. Wij hadden echter gehoopt op mooie verhalen over de verschillende verbanden. Maar als die niet worden gegeven, schrijven wij ze wel zelf. Lees dus snel verder, you can thank us later.
Niet alleen toont de tentoonstelling van Verhoeven haar enorme veelzijdigheid, maar ook haar speelse en slimme omgang met de expositie ernaast. Een antiek beeldje van Herakles vormde bijvoorbeeld de aanleiding voor een schilderij met oermannen die samen een vuurtje uitplassen. We worden bijna onwel van de hoeveelheid testosteron die – opzettelijk – van het werk afstraalt. Verhoeven zet zich ook af tegen gedateerde machtsverhoudingen en de overweldigende hoeveelheid van geïdealiseerd vrouwelijk naakt in musea. Met een doek waarop een vrouw met haar armen omhoog vol okselhaar staat afgebeeld (Famke Louise is that you?) steekt ze hier duidelijk de draak mee. Verwarrende gevoelens rondom de verbeelding van seksualiteit en vruchtbaarheid in de West-Europese kunstgeschiedenis inspireerden Verhoeven tot het maken van een surrealistische stopmotion-film waarbij vele piemels een vrouw bestormen, haar zwanger maken en waarop ze vervolgens de vrucht in de vorm van worstjes uitkotst. We kunnen wel stellen dat er opvallend veel mannelijke geslachtsdelen te zien zijn. Zo is er namelijk ook een groot doek waarop de Griekse vruchtbaarheidsgod Priapos is te zien die zijn penis weegt. Verder zijn er piemels in glas-in-lood, getatoeëerde piemels op geschilderde mannen- en vrouwenlichamen, geborduurde piemels op onderbroekjes en met kralen versierde piemels in een vitrine. Deze keramieke piemels kun je zien als Verhoevens versie van de 25.000 jaar oude kalkstenen Venus van Kostjonki, een vruchtbaarheidssymbool dat aan het begin van de tentoonstelling De Schatkamer! te zien is. Wij kijken onze ogen uit.
Zelf bezoeken?
Wil je meer Helen Verhoeven? Parallel aan de tentoonstelling in de Hermitage is in Circl.ART, de projectruimte van de ABN AMRO-kunstcollectie op de Zuidas in Amsterdam, een tweede tentoonstelling van de kunstenares te zien: Eleven Women, waarin ze de vrouw en haar vele facetten centraal stelt. En er is meer! Bij de tentoonstelling Schamerkat is ook een speciale publicatie verschenen: een door Irma Boom ontworpen naslagwerk in een oplage van duizend stuks met in elk exemplaar een genummerde en gesigneerde print. Een echte Verhoeven voor aan je eigen muur!