Het nieuwe H’ART Museum – voorheen De Hermitage Amsterdam – heeft vorige maand voor het eerst haar deuren geopend. Nadat het museum de banden met Rusland in 2022 had verbroken (for obvious reasons), werden nieuwe samenwerkingspartners gevonden in het Centre Pompidou (Parijs), het Smithsonian Art Museum (Washington) en het British Museum (Londen). Dat was nodig, want het museum aan de Amstel bezit geen eigen collectie en is dus afhankelijk van bruiklenen. De komende jaren worden de grote zalen gevuld met kunstwerken uit de drie zojuist genoemde musea van wereldformaat, in een wisselend tentoonstellingsprogramma. De kick-off is een grote tentoonstelling over Wassily Kandinsky (1866-1944). Deze in Rusland geboren kunstenaar, die gedurende zijn leven in verschillende landen woonde, lijkt de belichaming van de transitie die het museum zelf heeft gemaakt.
GO | NO GO 383: Wie was Wassily?
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Laura Korvinus bezocht de tentoonstelling ‘Kandinsky’ in H’ART Museum in Amsterdam.
Voor de Kandinsky-tentoonstelling kon het H’ART Museum putten uit de enorme collectie van het Centre Pompidou. Zij waren enkele decennia geleden met hun neus in de artistieke boter gevallen: Nina Kandinsky, de weduwe van Wassily, had de kunstwerken en archieven na Wassily’s dood goed bewaard, en liet in haar eigen testament het hele oeuvre van haar man na aan het Centre Pompidou. Nina was namelijk goed bevriend met Claude Pompidou, die in 1972 het beroemde museum voor moderne kunst in Parijs oprichtte met haar man George. De Kandinsky-nalatenschap is een bijzonder complete collectie van onder andere tientallen schetsboeken, tekeningen, aquarellen, eindeloos veel foto’s van Wassily die een sigaret rookt, en natuurlijk schilderijen, waarvan er nu ruim zestig in het H’ART Museum te zien zijn. Een goede introductie op (of hernieuwde kennismaking met) de wissellende stijlpaden die de kunstenaar tijdens zijn leven had bewandeld.
De tentoonstelling is chronologisch opgezet, waardoor je goed kunt zien hoe Kandinsky zich ontwikkelde en verschillende stijlen uitprobeerde. Hij experimenteerde er namelijk flink op los. In zijn eerdere werken komt vooral interesse in licht en kleur naar voren. Scènes van Russiche pleintjes schilderde hij bijvoorbeeld tegen een zwarte achtergrond, waarop hij met stippen en strepen de kleuren van het licht aanbracht. Alsof je naar de wereld kijkt door je wimperharen heen. Later begon hij meer aandacht te krijgen voor vormen, en liet hij perspectief los. In zijn “expressionistische jaren” schilderde hij met vlugge verfstreken, en zijn mensen en paarden slechts nog zwarte contouren en lijnen over kleurvlakken. En weer later zie je de invloed van het Russisch constructivisme, met schuine, strakke lijnen en driehoeken, vierkanten en cirkels met gladde oppervlakken. Zijn inspiratie haalde hij, naast schilderkunst, ook uit muziek – hij had zelfs synesthesie. Maar in deze tentoonstelling wordt ook aandacht besteed aan de opkomst van film, en hoe die kunstvorm Kandinsky beïnvloedde. Blijkbaar was hij een groot bioscoopliefhebber. De tentoonstelling bevat een aantal korte films van tijdgenoten, waarin rechthoeken, cirkels en lijnen over elkaar heen dansen. De hypnotiserende films zijn prachtig, en doen meteen begrijpen hoe dit de creatieve mogelijkheden voor Kandinsky vergrootte.
Op de wanden van de tentoonstelling zijn een aantal portretfoto’s van Kandinsky door de jaren heen te zien. Altijd kijkt hij met dezelfde priemende ogen door zijn ronde brilletje – meestal in pak, meestal rokend. Maar naast het beeld van de toegewijde, hard nadenkende kunstenaar, laat de tentoonstelling ook andere kanten van Kandinsky zien. Zo was hij als jonge kunstenaar nieuwsgierig en reislustig. Nadat hij in Duitsland verliefd was geworden op Gabriele Münter – een even eigenzinnige kunstenaar – bezocht hij samen met haar in korte tijd Nederland en daarna Duitsland, Italië en Tunesië. Van elk van deze reizen zijn er kleine olieverfschilderijen te zien, vol dikke verfdotten en een enorme variatie aan kleuren. Ieder land heeft in zijn doeken een ander licht en temperatuur. Kandinsky was duidelijk een romanticus. Nadat hij en Münter uit elkaar waren gegaan, werd hij als vijftiger opnieuw verliefd, op de ruim 30 jaar jongere Nina Nikolaevna Andreevskaya. Toen Duitsland in 1914 de oorlog aan Rusland verklaarde, moest Kandinsky in ballingschap terug, waar hij contact opnam met kennissen van zijn familie. Hij kreeg Nina aan de telefoon en verloor zijn hart aan haar stem. Een aantal werken in de tentoonstelling maakte hij speciaal voor haar, voor haar verjaardag of voor onder de kerstboom. Wederom, overduidelijk een romanticus. Maar bovenal was Kandinsky een spirituele man. Hij zocht, net als zijn tijdgenoot Hilma af Klint, naar een diepere betekenis in vormen en kleuren. Volgens hem bezaten die, net als klanken, een ziel. Abstract schilderen opende voor hem de toegang tot de wereld van het onderbewuste, een plek waar hij zich altijd in kon terugtrekken, tijdens zijn leven dat werd voortgejaagd door twee wereldoorlogen en de grote vernieuwingen van de vroege twintigste eeuw.
Zelf bezoeken?
De podcast The Lonely Palette maakte een geweldige aflevering over de tijd dat Kandinsky leraar was bij het Bauhaus Instituut. Deze school was ontstaan met het idee om kunst en handwerk weer samen te brengen, en was daarmee als het ware een van de eerste scholen voor design. Het hoogste doel was om alle facetten van de bewoonde omgeving te combineren in een ‘gesammtkunstwerk’: een harmonieus geheel van architectuur, meubels, en kunst. De podcast zelf combineert kunstgeschiedenis met muziek, en is daarmee een soort ‘gesamtkunstwerk’ voor je oren.
Coverbeeld: Wassily Kandinsky, ‘Auf Weiss II’, 1923. Collectie Centre Pompidou. MNAM- CCI/Hélène Mauri