Finland is geboren uit het ei van een kosmische eend. Dat is één van de dingen die je leert in het absurdistische, hilarische werk van Nathaniel Mellors (1974, Groot-Brittannië) en Erkka Nissinen (1975, Finland). De tentoonstelling The Aalto Natives voelt als een capsule waar je instapt: in één relatief kleine ruimte word je als toeschouwer omringd door videoprojecties op de muren, terwijl in het midden een enorm ei, een kartonnen doos met mensenogen en een onzichtbaar operating system met elkaar in gesprek gaan. Het pratende ei is vader Geb en de doos is zijn aandoenlijke zoon Atum. In het verhaal van The Aalto Natives zijn Geb en Atum goddelijke wezens die na miljoenen jaren de planeet die ze hebben geschapen naar het evenbeeld van hun favoriete land, Finland, opnieuw bezoeken om te zien hoe de mensen en hun cultuur zich in de tussentijd ontwikkeld hebben. Verschillende muppet-figuren passeren in het verhaal de revue: een bijdehante Neanderthaler met een Brits accent; een Chinese uitvoering van de beroemde psychiater Carl Jung; en een figuur zonder hoofd wiens penis en aars proberen te ontsnappen uit zijn broek… Juist.
GO | NO GO #90: Een Finse Muppet Show
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. We stapten even met één been uit de Amsterdamse bubbel naar het nabije Amstelveen voor de tentoonstelling The Aalto Natives in het Cobra Museum.
Mellors en Nissinen ontwikkelden het werk oorspronkelijk voor de Biënnale van Venetiëvan afgelopen jaar, een kunstmanifestatie (waar wij waren – heb je ons gevolgd via Instagram @kunstmeisjes?) bestaande uit nationale paviljoens waar ieder deelnemend land kunst uit eigen stal presenteert. De titel van het werk, The Aalto Natives, verwijst naar de architect van het Finse paviljoen, Alvar Aalto. Zijn ontwerp was bedoeld als een tijdelijk onderkomen, maar is inmiddels een gekoesterd symbool van Fins erfgoed. Daarnaast vierde Finland in 2017 haar 100-jarige bestaan als onafhankelijke natie. Nissinen en Mellors werden met hun idee geselecteerd om Finland in Venetië te vertegenwoordigen, en deden dat dan ook op passende wijze. Het werk speelt slim in op de nationalistische indeling van de biënnale en wat Finland als natiestaat definieert. Er stonden rijen voor het paviljoen en de pers schreef er lovend over. Reden genoeg voor Xander Karstens, curator van het project in Venetië én artistiek directeur van het Cobra Museum, om het ook in ‘zijn’ museum te tonen.
Eigenlijk is het verhaal verteld zoals je Finland zou uitleggen aan aliens, van de vroege mythes en sages tot aan hedendaagse stereotypen in de Finse maatschappij. Zo hebben de kunstenaars niet zelf verzonnen dat Finland ‘gelegd’ is door een eend: dit element in het verhaal is afkomstig uit het beroemde Finse epos Kalevala. De bijdehante Neanderthaler in The Aalto Natives zien we vanuit een bootje op zee door een verrekijker een eend spotten op een stukje land, die als een beeldhouwer met een peuk in zijn snavel vorm geeft aan Finland. De ronddobberende holbewoner lijkt Väinämöinen te verbeelden, die in de Kalevala de zoon van de Schepper is. Hoe onzinnig het verhaal van Geb en Atum namelijk ook mag klinken, dit werk is in wezen een kritische reflectie op de Finse identiteit als land – met herkenbare onderwerpen als nationalisme en populisme die momenteel op vele (Europese) landen van toepassing zijn. Op kinderlijke wijze word je via The Aalto Natives dus steeds een beetje wijzer over de geschiedenis van Finland. Nouja, soort van.
Het gebruik van animatronics is onder kunstenaars sterk in opkomst. We zagen het al in het Stedelijk bij Jordan Wolfson (in de tweedelige tentoonstelling MANIC/LOVE en TRUTH/LOVE) en toen werd het ons al duidelijk dat het gebruik van bewegende en/of pratende poppen het kunstpubliek op een heel nieuwe manier aanspreekt, veel directer dan we in het museum gewend zijn. Efteling meets white cube! Daarnaast is er nog zoiets ongewoons aan de hand in The Aalto Natives: het is grappig. Dat je iets absurd hebt gevonden in een museum, dat zal vast al wel eens voorgekomen zijn. Dat het je ook aan het lachen maakte, is vast een stuk zeldzamer. Mellors en Nissinen zijn beide geïnteresseerd in hoe satire artistiek kan worden gebruikt om kritisch naar de wereld van nu te kijken. In tegenstelling tot de wijdverspreide academische toon van de kunstwereld, tonen de kunstenaars met The Aalto Natives aan dat juist humor en absurdisme in de kunst bijzonder effectief zijn om actuele maatschappelijke vraagstukken aan de kaak te stellen. De verhaallijn is bij vlagen onnavolgbaar, maar de scherpe maatschappijkritiek over thema’s als nationalisme, kolonialisme, xenofobie en de menselijke drift tot vooruitgang, verpakt in hilarische quotes van de verschillende hoofdrolspelers, komt hoe dan ook bij je aan. En als het kwartje valt, zit je in deze tentoonstelling hardop te lachen.
Toch nog wat parental advisory voor de ouders onder ons: hoe kindvriendelijk deze speelse installatie ook klinkt, er zitten best wel gewelddadige stukjes in het videowerk waarvan je dan liever had gewild dat je kind dat net even níet had gezien. Zoals een slang die de ogen uit iemands hoofd zuigt, of slow motion herhalingen van hoe een mes zich door de rug van een Carl Jung-muppet boort. Tja, maatschappijkritiek gaat nu eenmaal niet over rozen…
Zelf bezoeken?
Studio International interviewde de kunstenaars in Venetië bij het Finse paviljoen. En ineens zie je: hé, is Erkka Nissinen niet het menselijk lichaam onder Atums kartonnen hoofd? En lijken hun stemmen niet heel erg op die van sommige figuren in het werk?